DSCN7312

l XXXII KORNEL UJEJSKI — POETA ROMANTYCZNY

wierszach Melodii\ wyrażona najdobitniej w jamę Chrzcicielu, eksplodować miała dopiero w przemówieniu W stuletnią rocznicę smnąsania Konfederacji Barskiej. Biblijny, pełen młodzieńczej witalności Samson^M, Chrystus zapowiadany przez św. Jana przybrał w tym przemówieniu postać wodza Polaków, „bohate-ra-zwycięzcy"^M. Aluzja stała się przepowiednią przyszłości Polski i Po lako w.

biblijnych służyła Ujejskiemu wypróbowana

monologu lirycznego} maćjiT HeTeńv*”Mo3r

wcześniej forma dramatycznego monologu liry* wionei przez znakomitą deklamację Heleny

\ W rozsła-frzejewskiej

miar napdSScW. Zastosował poeta mistrzowskie zawieszenie punktu kulminacyjnego przez.... niedopowiedzenie tego, co zapisała Biblia: spełnionej obietnicy ocalenia Ismaela. Nie poprzestał na monologach wprowadzając do niektórych wierszy ramę w postaci opisu krajobrazu {Siup soli, Rebeka), stosując narrację z przytoczeniami (Jeremiasz), rozbijając wiersz na kolejne głosy (Ostatnie glosy Sodomy, Izrael w Egipcie) lub kwestie wypowiadane w obrębie jednego wersu przez kilka osób (Mojżesz przed śmiercią). Wśród wierszy Melodii znalazła się ..rzecz dramatyczna w jednym akcie”: Początek Samsona, nota-

bene wyróżniająca się spośród innych właśnie — brakiem

dramatycznosci. W parafrazach wprowadzone zostały gatunki właściwe Biblii: hymn i psalm ze zbiorowym „my” lirycznym, przytoczenia Bożych slow (Pan te gniereie, Przeklęci), proroctwa (Beda-am).

£ Ujejski, poeta romantyczny, nie uznawał dystansu kulturo-

^u Historię Samsona przedstawiają Księgi Sędziów XIII-XVI. Jako figurę zbawcy narodu wprowadził Samsona Mickiewicz w Konradzie Weilemadtte (VI. w. 264- 267'' i w III ca. Dziadów („chwila Samsona" w Wielkiej lapaituai, w. 89: Petersburg, w. 164-166). Dla Mickiewicza jednakie symbolicznie znacząca była poprzedzona heroicznym czynem śmierć Samsona, dla Ujejskiego — jego młodzieńcza, żywiołowa walka przeciw Filistynom.

^u K. Ujejski, Przemówienia, s. 11.

wego i czasowego. Nie odpowiadał mu epicki spokój. Wszystko,

0    czym opowiadał, działo się hic et nunc, wymagało emocjonal

nego napięcia, opowiedzenia się za lub przeciw. Dramatyczny liryzm Melodii biblijnych w takim właśnie stanowisku miał swe źródło.    ,

Między historią a historiozofiąl^W Skargach Jeremiego punktem dojścia był mesjanizm. Od rozpaczy i buntu przeciw niezrozumiałym Bożym wyrokom poeta-prorok dochodził do zrozumienia działań Opatrzności Bożej. )Tragedia narodu widziana poprzez doświadczenia sprawiedliwego Hioba, ofiarę symbolicznego pelikana, krzyżową mękę Chrystusa nabierała sensu eschatologicznego. Sakralizacja nieszczęścia i cierpienia jako znaku wybrania, wynikająca stąd nadzieja na ostateczny, zwycięski, zgodny z Bożymi planami bój, pozwalała zrozumieć swój czas i trwać w nim wedle trudnej dewizy św. Pawła: „Contra spem spero".    rWftzit l MrHk    y

W mesjanizmie, w wierze w spełnianą przez naród ewangelię, czaiło się jednak niebezpieczeństwo, z którego poeta żyjący

1    tworzący w kraju, obserwujący na co dzień życie społeczeństwa, zapadającego po Wiośnie Ludów w zimowy sen niewoli, zdał sobie rychło sprawę. Było to niebezpieczeństwo przyjęcia zła i cierpienia za stan siłami ludzkimi niezmienialny, oczekiwania na stan łaski w bierności i bezruchu. Odejście od mesjaniz-mu w Melodiach biblijnych było wynikiem pragmatycznych przemian programu poetyckiego, wyznaczania poezji zadań, zgodnie z którymi miała ona — jak kamień rzucony w stojącą wodę — burzyć „niemą spokojność” narodu, przyzwyczajenie do niewoli, bierność polegającą na przekazywaniu nadziei — i tylko nadziei — z pokolenia na pokolenie. „Pieśń nie pieluchą ma być — lecz ostrogą”: ze stanu zlemwieńia podrywać do czynów heroicznych, z życia bez trudów wyprowadzać na szlaki czynnego działania dla dobra narodu. Odrzucając prorocką lutnię, przyjmując za mistrza i przewodnika byłego zesłańca syberyjskiego, a więc patriotę i człowieka czynu, Ujejski (poczy-