DSC02306 (4)

LXXXVffI JWM O ROLAMD/lł! A mCNAMKINI DC flCSTK

dcy / Roncevauz, ważny jest tylko sam akt dokonanej ofiary.

Jeśli wcześniejsza hagiografia etanowi jakby tło literackie dla Pieśni o Rolandzie t jedno z możliwych źródeł jej inspiracji, to jej bliższym środowiskiem gatunkowym, a w znacznej mierze jej potomstwem, są idące w ślad za nią same chansons de gęste, bogaty plon twórczości epickiej wypełniającej wieki XII i XIII, częściowo kontynuowanej jeszcze w XIV. Wielokrotnie czyniliśmy tu już wzmianki o tej twórczości; obecnie, dla rozszerzenia obrazu, naszkicujemy krótko opis i historię gatunku.

Epopeja ustna a epopeja pisana. Powszechnie wiado-mo. a niektórzy badacze szczególnie akcentują ten aspekt, źe chansons de ges te były przede wszystkim poezją ustną, śpiewaną — czy też śpiewnie recytowaną — przez wędrownych wykonawców, żonglerów. - Liczne świadectwa wiele mówią o tej kategorii artystów, aktorów i zabawia-czy. kolporterów wszelakiej rozrywki, nawiedzających zamki rycerskie, ale produkujących się też przed publicznością ludową na placach miejskich, jarmarkach, w miejscach pielgrzymkowych, wszędzie tam, gdzie mogli znaleźć tłum chętnych widzów i słuchaczy. Żonglerzy byli trochę ludźmi marginesu, ich profesja spotykała się z potępieniem ze strony Kościoła. Na tym tle widać jednak, źe wykonywanie pieśni epickich znajdowało większe uznanie i aprobatę, niż sprosne żarty czy sztuki akrobatyczne; za dopuszczalnych uznawano tych żonglerów, którzy — według formuły znamiennie łączącej w sobie epopeję z hagiografią — cant ant gęsta principum et vitam sanctorum, opiewają dzieje władców i żywoty świętych.

Adresowane były te pieśni do wszystkich, którzy zechcą słuchac. Sam wojenny i heroiczny charakter epopei każe szukać jej odbiorców przede wszystkim w kręgach arystokratyczno-fcuda 1 nych i rycerskich. Jest jednak wy-

soce prawdopodobne, źe gustowała w nie) również, zwłaszcza w późniejszej fazie jej rozwoju, publiczność ludowa v miejska.

Żongler epicki wykonywał swą pieśń przy akompania-', mencie violi ¹. O tym, jak — według hipotez — brzmieć \ mogła melodia epicka, wspomniano już w rozdziale po- V przednim. Jest rzeczą niewątpliwą, że ustny charakter epopei i sytuacja komunikacyjna bezpośredniego przekazu pieśni słuchaczom musiały wywrzeć silny wpływ na cechy formalne gatunku. Według J. Rychnerą, cały artyzm chansons de geste jest artyzmem zongjerskim: czynnik oralności deęyduie zarówno o kompozycji opowieści, jak o budowie laisy epickiej oraz o posługiwaniu się stereotypowymi motywami 1 formułami Żongler-wykonawca., stosujący metodę półimprowizacii, może nie przywiązywać wagi do logicznej spójności kolejnych epizodów opo-|_

władanych w trakcie odrębnych seansów recytatorskich; może dowolnie wydłużać i skracać tekst, korzystając z luźnej struktury laisy; może wreszcie czerpać swobodnie w zasobie przyswojonych pamięciowo motywów treściowych i formuł słownych, budując niejako za każdym razem tekst od nowa z tych gotowych, tradycyjnych cegiełek. W ten sposób epopeja żyje życiem poezii uatnej i podlega nieustannym zmianom: zachowane w rę-kopisach teksty są za każdym razem jedynie odbiciem jednej z możliwych wersji śpiewanych i me noszą cech dyjeła literackiego.

Teorie oralistyczne w swych ostatecznych konsekwencjach spotykają się nieraz z krytyką. Trudno przypuścić, by zachowane wersje epopei były niemalże tylko steno-

1

Ściślej mówiąc, używany przez żonglerów instrument smyczkowy zwany vielle może być uważany za poprzednika violi; ta ostatnia nazwa wejdzie w użycie od XV wieku.