DSC02357 (5)

***,_    _- . ,_{oinu iako} „uniewinnionemu” dziedzicowi, ale nie pozwą

wob« ojca i by odczul radość wy--Ewangelia mówi wyraźnie o hulającym synu: „był umarty (Łk 15,32). Adler l*zez swa pobłażliwość akceptuje duchową śmierć własnego dziecka i antycypuje zagrożenie jego    egzystencji. „Miłosierdzie otwiera się dwoma kluczami:

tego, Sao jest miłosierny, i tego, kto potrzebuje miłosierdzia . Ojciec zaocznie decyduje, że jego syn Ferdynand dostanie wszystko - oprócz klucza do przemiany żyda.

W przypowieści Łukaszowej Ojciec ma dwóch synów: tego, który pracuje i tego. który majątek trwoni. W partii Adlera, czego pastor Boehme raczej nie przewidział, pojawia się również miejsce dla drugiego dziecka. Adler, jak wiadomo, jest właścicielem fabryki i pracodawcą dla wielu robotników. Gdy podczas rozmowy o perypetiach syna udaje się z Boehmem na mały spacer, drogę zastępuje mu .nędzna kobiecina”, która z płaczem prosi o trzy ruble na pogrzeb. Adler brutalnie i cynicznie odmawia jej jałmużny, dopiero po sprzeciwie pastora osten-tacyjme rzuca jej papierowego rubla. W ewangelicznej przypowieści drugi syn, który pracował na ojcowskim polu, uzyskał od ojca, gdy upomniał się o swoje prawa na widok obsypanego łaskami brata, zapewnienie, że „wszystko co moje do ciebie należy (Łk 15,31). Wersja dziewiętnastowieczna oczyszczona jest z akcentów optymizmu. Robotnica została poniżona jako kobieta, matka i żona oraz spostponowana w swej prośbie żebraczka. Wraz z nią po raz kolejny została obrażona sprawiedliwość

Analogiczne do niniejszych obserwacje pojawiły się w jednej z późniejszych powieści Orzeszkowej, to jest w Argonautach. Oto fragment dialogu syna i ojca, który równie dobrze mógłby pojawić się w Powracającej fali. Marian Darwid, pobłażliwie traktowany syn, zwraca się do ojca, bezwzględnego i majętnego przemysłowca:

Gdybyś w dążeniach swoich potykał się o malowane garnki z etykietami: rodzina, ojczyzna, ludzkość, miłosierdzie etc, etc, szedłbyś znacznie wolniej i nie zaszedłbyś tak daleko. Ale byłeś zdumiewająco logiczny. Ze zdumiewającą silą i bezwzględnością umiałeś chcieć (PZ XXX, 100).

Gdzie zatem zaszli Gotlieb Adler i jego naśladowca Alojzy Darwid? Do wielkiego majątku i do samobójczej śmierci. Darwid zastrzelił się w opustoszałym domu. Adler zginął w płomieniach własnej fabryki. Motyw pożaru¹¹³, tracący w Powracają-ujfali efektami teatralnymi, wspaniale realizuje funkcję wizualnego morału. Osza-Wy po stracie syna Adler sam wymierza sobie karę za popełnione w życiu niesprawiedliwości. Ginie w ogniu rozpalonym własnymi rękoma. To, co może irytować

¹² J-Tischner, Drogi i bezdroża, s. 50-51.    .

'¹³ 0 funkcjach motywu pożarów w twórczości Prusa, w tym również o pożarze w Powracającej fiu Zadiarska, Pożary u Prusa, |w:J Prus i inni, s.195-212; F. Araszkiewicz, dz. cyt.,^s-130.