DSC02427 (3)

Zakończenie rozprawy jest przypadkowe (autorce śmierć „wynanfa ie z kostniejącej ręki” - jak napisał Teodor JeskeChomski ), jednakże mc sxsar powstrzymać się od myśli, że jest to ^nieprzypadkowy przypadek*- Wśai oślalhićh akapitów znajdujemy bowiem słowa, stanowiące imdiimu mu sm. co w kwestii żydowskiej Orzeszkowa głosiła zawsze: ,Wsze4»: mn g względnie do politycznych uczuć i pojęć zaledwie materiałem, ksóry w cale w inny sposób kształtują i wyginają obok innych okoliczności i może przeważa* ręce tych, którzy »przed narodem niosą oświaty kaganiec**^{1 2}^.

W zakresie kwestii żydowskiej pisarka konsekwentnie stała na .aaauwkia asymilacji Żydów, krytykując (inaczej niż Prus) ich dążenia natjoBaśsycaŁ a choć jej wypowiedzi na tematy żydowskie odbierane były przez współczesnych jako kontrowersyjne i niejednokrotnie próbowano widzieć w sndfe gfe-menty antyżydowskie¹⁹⁹, to jednak nigdy nie przeszła ona na pozyejeaoryseac-kie. Przeciwnie - pozostając do końca przychylna Żydom, zasłużyła aa bmm ^najbardziej »filosemickiej« spośród twórców i teoretyków pozytywizm’*.

1.2.3. Henryk Sienkiewicz

Problematyka żydowska w pismach Henryka Sienkiewicza nze żosufa x-tąd zbadana. Można wręcz spotkać opinię, jakoby Sienkiewicz w osok aaot żydowski w swej twórczości pomijał²⁰¹. Nie jest to opinia ścisła. Poniżej one-zentuję te wypowiedzi pisarza, które mają znaczenie dla poruszane;    ae

pretendując, rzecz jasna, do całościowego ujęcia problemu.

82

1

¹⁹⁷ T. Jeske-Choiński. Historia Żydów w Polsce, Warszawa 1919. s. 20$.

2

^s E. Orzeszkowa, O nacjonalizmie..., s. 233.

⁹⁹ Por. O. Borkowska. Żydzi Orzeszkowej, s. 145.

²⁰⁰ A. Cała, Asymilacja Żydów..., s. 221. Ursula Phillips wyraziła jeszcze datę opinię: „Orzeszkowa remains [...] the only Polish nineteenth-century novełis* wfeo sistently and outspokenly opposed anti-Jewish sentiment”; U. Phillips. The „/ewóa Qiiesiion "..., s. 90.

^2,1 Pisał o tym A. Hertz: „Z wybitnych pisarzy polskich, bodajże jedynie Sienkiewicz i Berent pozostawili Żydów na stronie”. A. Hertz, Żydzi w kulturze polskiej. Warsa** 1988. s. 259. Na opinię taką natrafiłam również w artykule E. Łoch. Pisze ona: Sienkiewicz przemilczał ów palący problem w swej twórczości i literackiej i puNky-stycznej. E. Łoch, W kręgu bohaterów żydowskich Żeromskiego, [w:j Łitermckie r*Y' trety Żydów. Materiały z międzynarodowej konferencji naukowej Lublin-Nałęcze*. listopad 1993, pod red. E. Łoch, Lublin 1996, s. 244; zupełnie marginalnie potrakto-wany został Sienkiewicz także przez Alinę Całą, w jej rozważaniach na temat stosunku pozytywistów do Żydów; A. Cała, Asymilacja Żydów..., s. 249, 254 (Cała określ* Sienkiewicza mianem „początkującego” antysemity, nie uzasadnia jednak tej opunik autorka przytacza ponadto, choć w innym kontekście, jedną z wypowiedzi pisana M temat „Hacfiry” (s. 35).