6. TEORIA STAWANIA SI
SPOA
ECZEC
STWA W KONTEKŚCIE
RYZYKA.
16.05.2010 c& zjazd VI
Opracowanie na podstawie: wykład dr. Jana Burzyńskiego
I I I S O C J O L O G I A
Teoria stawania się społeczeństwa Piotra Sztompki stanowi próbę stworzenia III socjologii. Sztompka odcina
się od I socjologii (struktur, systemów), a także od II (działanie społeczne, Weber). Twierdzi bowiem, że nie
można rozpatrywać struktury ani działania jako kategorii kluczowych. Tym, co naprawdę istnieje jest pole
jednostkowo-strukturalne.
P O D B U D O W A T E O R E T Y C Z N A
Sztompka opiera swoją koncepcję na fundamentach teorii:
ź� socjologii historycznej  opozycja między ciągłością i zmianą;
ź� teorii podmiotowości  opozycja struktury i działania.
Wspólnym dla tych trzech teorii jest obraz społeczeństwa jako bytu dynamicznego, który podlega ciągłej
zmianie.
P O L E J E D N O S T K O W O - S T R U K T U R A L N E
Jedynym bytem, o którym można powiedzieć, że istnieje naprawdę jest pole jednostkowo-strukturalne
(rzeczywistość), a nie struktury czy działania.
POTENCJAA
REALIZACJA
CAA
OŚĆ struktury funkcjonowanie struktur
RZECZYWISTOŚĆ czyli
POLE JEDNOSTKOWO- podmiotowość praxis czyli praktyka
STRUKTURALNE
JEDNOSTKI podmiot działanie
Są 2 formy istnienia/przejawiania się tej rzeczywistości:
ź� forma potencjału,
ź� forma realizacji.
PODMIOT
Jednostki to podmioty. Podmiot wyraża pewien potencjał. W formie potencjału nie mówimy o jednostkach,
ale podmiotach. W formie realizacji natomiast jednostki działają.
PODMIOTOWOŚĆ
Sztompka wyodrębnia dodatkowy poziom  realną rzeczywistość, która naprawdę istnieje. W trybie
potencjału aktualizuje się ona pod nazwą podmiotowość. Podmiotowość jest cechą, która mówi o
potencjalne zmiany społecznej. Potencjał podmiotowości jest wyrazem jednostek, których wyrazem jest ów
potencjał podmiotu (wiedza, motywacja, postawy, poglądy, osobowość).
STRUKTURY
Struktury są kontekstem społecznym, w jakim podmioty działają. Kontekst tworzą idee, wartości, sieci
powiązań (układy organizacyjne), struktury danych nam szans życiowych.
MAKROSTRUKTURY c& WYKA
ADY
dr Jan Burzyński
Strona
1
6. TEORIA STAWANIA SI
SPOA
ECZEC
STWA W KONTEKŚCIE
RYZYKA.
16.05.2010 c& zjazd VI
Opracowanie na podstawie: wykład dr. Jana Burzyńskiego
PRAXIS
Praxis jest wypadkową działania i funkcjonowania. To kategoria, która oddaje charakter podmiotowości na
danym etapie rozwoju społeczeństwa. Praxis jest warunkiem wstępnym funkcjonowania podmiotowości w
swoim kształcie, ale podmiotowość jest potrzebna do zaistnienia praxis. Praxis określa charakter
podmiotowości w póz
niejszym czasie. Relacja między praxis a podmiotowością jest obustronna.
P O D S U M O W A N I E
Praxis i podmiotowość można powiązać w sposób następujący: praxis jest aktualizacją podmiotowości
społeczeństwa (realizuje się), a podmiotowość jest potencjalną przesłanką praxis. Występuje również
sprzężenie zwrotne: praxis w danym momencie kształtuje podmiotowość w póz
niejszym momencie, a
podmiotowość w póz
niejszym momencie jest rezultatem wcześniejszej praxis.
To pokazuje, że podmiotowość jest zjawiskiem dynamicznym i zmiennym, a zatem nie jest stałą wartością.
Oznacza to, żre historia jawi się jako ciągłe tworzenie i odtwarzanie podmiotowości społeczeństwa przez jej
aktualizację w praxis.
Proces ten można rozłożyć na 2 fazy:
ź� Tocząca się w społeczeństwie praxis wywiera wpływ na oba składniki pola jednostkowo-strukturalnego
(całość i jednostki), czyli kreuje i reprodukuje nowe struktury (normy, szanse życiowe, etc.) a
równocześnie wywiera wpływ na jednostki (przekształca  zawartość ludzkich głów  wiedzę,
motywacje, etc.). Nowe przekształcone pole jednostkowo-strukturalne zawiera w sobie nowy potencjał
podmiotowości.
ź� Podmiotowość aktualizuje się w zmienionej praxis. Społeczeństwo jest inne, a zatem działa inaczej. Te
nowe działania powodują kolejne zmiany w społeczeństwie.
R Y Z Y K O
Jednym z parametrów podmiotowego działania jest zorientowanie na nieprzewidywalną przyszłość.
Działamy w realiach niepewności, w których występuje potencjalna możliwość zaistnienia niekorzystnej
sytuacji.
Ryzyko jest wynikiem podmiotowego impulsu do działania, a więc poprzedzone jest wyborem. Jeśli
jednostka nie ma wyboru to siłą rzeczy nie może podjąć ryzyka. Decyzje nie są podejmowane w
osamotnieniu, ale są wynikiem mediacji  pewne działania konfrontujemy z doświadczeniami innych ludzi.
Ryzyko jest więc uwikłane strukturę interakcyjną. Nikt nie jest w stanie samodzielnie poznać i ogarnąć
wszystkie zagrożenia, dlatego wiedzę czerpie się z innych zasobów społecznych.
Takim strukturalnym z
ródłem niepewności w póz
nej nowoczesności są instytucjonalnie ustrukturyzowane
obszary ryzyka (np. konkurencja, giełda papierów wartościowych  nie funkcjonowałaby, gdyby ludzie nie
chcieli grać i gdyby nie podejmowali ryzyka).
więcej w: J. Burzyński, Ryzyko w nowoczesnym świecie.
MAKROSTRUKTURY c& WYKA
ADY
dr Jan Burzyński
Strona
2