DSC03188 (4)

Podobnie w opisach przeżyć religijnych materiałem porównań i przenośni będzie przyroda. Więcej! — będzie ona na swój sposób uczestniczyć w świe. cie ludzi, przystosowując do jego charakteru swój nastrój:

Nadszedł Dzień Zaduszny, szary, bezsloneczny i martwy, że nawet wiatr nie przegamial aeschłymi badylami ni chwiał drzewami, co stały ciężko pochylone nad ziemią...

Bolesna, głucha cisza przygnietła świat¹.

Cichość z nagła objęła kościół, jakby tego zwiesnowcgo przypołudnia, kiej to słońce przypiecze poła, wiater ustanie i przygięte zboża se kłosami gwarzą, a jeno gdziesik wysoko, pod niebem modrym skowronkowe pieśni słodko podzwaniają...^{2 3 4}

| Świat przeżyć religijnych wtapia się w przyrodę, życie przyrody nabiera cech religijnego misterium. 1 w końcu musimy zapytać wręcz, czy owo dość częste porównywanie słońca do hostii nie jest czymś więcej niż tylko porównaniem: czy nie nawiązuje ono do prastarego ubóstwienia słońca jako źródła życia. Symbolika czerpiąca z motywów liturgii katolickiej wprowadza nas w świat pojęć i odczuć przedchrześcijańskich, przenosi w epokę, kiedy ziemią władały bóstwa z niej właśnie zrodzone, będące symbolizacjami sił przyrody, bóstwa telluryczne. W religii chłopskiej barwny, nastrojowy element katolickiej liturgii staje się formą treści przedchrześcijańskich, tellurycznych. Stąd właśnie doniosłość obrzędu, który dla chłopa posiada znaczenie nie tylko kultowo-symboliczne, ale i realno-magiczne: jest próbą bezpośredniego oddziaływania na potęgi nadludzkie, zapewnienia sobie ich życzliwości. Stąd zarazem skłonność do uczłowieczenia tych potęg, wypływająca z pragnienia łatwiejszego nawiązywania z nimi kontaktu.

Zważmy, że Reymont traktuje przyrodę animistycznie i w porównaniach np. często przejawy jej uczłowiecza :J

Chałupy trzeszczały, bo raz wichura parła barami ściany, tłukła o węgły, podważała okapy, za przyciesie się brała, w drzwi tłukła jakby łbem...3

[..-1 a świat zwolna otulał się w madrawą a lutą płachtę nocy...*

[...] a tu dzień wlókł się tak wolno, kiej ten dziadek po błoci?⁵

siarka rozitiawiąjąca z Mai-Basku- Rysunek Leonarda

Tym porównaniom i metaforom odpowiadają inne, gdzie właśnie na określenie ludzi szuka się motywów i obrazów czerpanych ze świata przyrody. Oto np. jak wygląda wracająca wiosną do Lipiec Agata:

Stare to było, schuchrane i słabe, iż się widziała jako ta wierzba przydrożna, pokrzywiona, spróchniała, co to się już ledwie tłi i domiera w piachach¹.

A oto opis stanu duchowego Hanki:

Niemoc ją ogarnęła, niemoc ogromna, cicha i bolesna, tak strasznie bolesna, że nawet płakać nie mogła, nie miała sił, trzęsła się ino w sobie jako ta drzewina drętwiejąca z zimna, co ani uciecze od męki, ni poratunku uprosi, ni obronić się poradzi — jako ta drzewina skrzytwiala Hancyna dusza-.

Rzecz oczywista, w utworze zachowującym w znacznej mierze charakter „podsłuchanej gawędy*’ przenośnie i porównania muszą być czerpane ze strefy życia najbliższej bohaterom. Niemniej jednak podkreślić trzeba, że

¹ Tamże, T. łl, s. 9.

I Tamże, T. I, s. 241. ⁶

65

1

   Tamże, T. I, s. 134.

2

   Tamże, T. II, s. 99.

3

   Tamże, T. I, s. 214.

4

   Tamże, T. I, s. 311.

5

   Tamże, T. I, s. 106.

6

— Wl. Si. Reymont