DSC02810

że niekiedy utożsamia nieskończoność z pozaczasową wiecznością. Jej poznawanie odbywa się w samotności, spokojnie, na drodze kontemplacji i oglądu, bez wysiłku rozumowej spekulacji. To rodzaj wewnętrznej, mistycznej epifanii, dającej poczucie wolności. Być może Mickiewicz po raz pierwszy natrafił na ów „prześwit” w Drodze nadprzepaścią w Czufut-Kale\

Mirzo, a ja spojrzałem! Przez świata szczeliny Tam widziałem - com widział, opowiem - po śmierci,

Bo w żyjących języku nie ma na to głosu”⁰.

Wyobraźnia romantycznego artysty i myśliciela nie zna granic. Z jednej strony ujawnia wielkość człowieka, wskazuje na jego nieograniczoną moc poznawczą, z drugiej zaś podkreśla jego marność, znikomość, przemijanie i zatrważającą małość w obliczu wszechogarniającej nieskończoności:

Kiedy gubimy się - notuje Arthur Schopenhauer - rozpatrując świat nieskończenie wielki w czasie i przestrzeni, kiedy ptzemyśliwamy nad tysiącami minionych i przyszłych lat, albo kiedy nocne niebo stawia nam naprawdę niezliczone światy przed oczy, a bezmiar świata przenika w ten sposób do świadomości—czujemy się pomniejszeni aż do nicości [...], rozpływamy się w nicość jak kropla w oceanie”^{1 2}.

Poezja podpiera mocno filozoficzny dyskurs, przechodzący często w rejony nieco egzaltowanych, ezoterycznych i mistycznych teorii, obecnych w dziełach estetyków i poetów związanych z kręgiem jenajskim, którzy — obok twórczości Goethego i Schillera - wywarli poważny wpływ na kształt pierwszej fazy romantyzmu w Polsce. W pismach teoretyków niemieckiego romantyzmu (w mniejszym wymiarze angielskiego), „nieskończoność” filozofów zyskuje liczne dopowiedzenia. Poszerzają się znacznie zakres samego pojęcia, konteksty występowania i sposoby rozumienia. „Nieskończoność” obok„romantyczności” i „wzniosłości” definiowanej m.in. jako „stosowana nieskończoność”²⁰¹, obok „twórczej fantazji”, uduchowionej „natury” i nieskrępowanej normami „wyobraźni ”, wraz z ideą wolności twórczej -staje się jednym z wyróżników nowej estetyki oraz nowego (nowoczesnego) widzenia świata, natury i człowieka.

Już pod koniec XVIII wieku odosobniony w swoim szaleństwie angielski poeta William Blake, czerpiący inspirację m.in. z platonizmu i pism żydowskich mistyków, otworzył nieograniczoną poznawczo perspektywę, konstatując: „gdyby wrota postrzegania oczyszczone zostały, każda rzecz ukazałaby się człowiekowi taką jaką jest, nieskończoną”²⁰’. Kabalistyczne określenia „światła nieskończoności”, „światła nieskończonego”, „nieskończonego pragnienia”, „nieskończonego przypływu”²⁰⁴ zdają się kierować wyobraźnią i energią duchową autora Tygrysa. Podobnie rzecz ujmowali niemieccy teoretycy i poeci, dostrzegając wokół siebie nieskończoną przestrzeń, nieskończony czas, nieograniczoną różnorodność przyrody i natury człowieka, przejmując także kantowskie przeświadczenie o istnieniu przedmiotowym, acz do końca niepoznawalnym podmiotowo, nieskończonym świecie „rzeczy samych w sobie”. Powstaje swoisty mistycyzm romantyczny inspirowany nadto pouczeniami Mistrza Eckharta, aforyzmami Angelusa Silesiusa, judeo-chrześcijańską teo-zofią Jakoba Bóhme, poszukiwaniami Paracelsusa i Swedenborga oraz modną duchowością orientalną, o czym zaświadczają poniekąd filozofie Hegla i Scho-

² Jean Paul, Estetyka. Kurs przygotowawczy, cyt. za: Pisma teoretyczne niemieckich romantyków, wyb. i oprać. T. Namowicz, Wrocław 2000, s. 491.

²⁰⁵ W. Blake, Zaślubiny Nieba i Piekła; cyt. za: Manifesty romantyzmu typo-iSyo. Anglia, Niemcy Francja, wyb. tekstów i oprać A. Ko wal czy ko wa, Warszawa 1995, s. 32.

²⁰⁴ Zob. M.-A. Ouaknin, Tajemnice kabały, przeł. K. i K. Pruscy, Warszawa 2006, s. 45.

121

1

¹⁰⁰ A. Mickiewicz, Dzieła, 1.1: Wiersze, oprać. Cz. Zgorzelski, Warszawa 1993, s. 249. A. Schopenhauer, Świat jako wola i przedstawienie, 1.1, przeł., wstępem poprzedził

2

komentarzem opatrzył j. Garewicz, Warszawa 1994, s. 322-323.