DSC03240 (3)

sobu „wspólnej wiedzy”; ten horyzont świadomości i podzielanych przekonań dopełnia obraz nadawcy i odbiorcy wpisany w utwór.

Koherencja utworu literackiego nie jest zrelatywizowana wobec realnej sytuacji mówienia i takich jej parametrów, jak „tu i teraz” mówiącego. Komunikat literacki kreuje pewną sytuację fikcyjną, zlokalizowaną czasowo i przestrzennie wobec podmiotu wypowiedzi i ustalającą wszystkie kolejne zmiany sytuacji wobec tego umownego punktu odniesienia. Dzięki tego typu konstruktom wypowiedź literacka jest wypowiedzią koherentną.

Druga istotna właściwość tekstów literackich to - jak sądzi wielu badaczy - ich swoista wtómość wobec gatunków i form wypowiedzi nielite-rackich. Zgodnie z tym poglądem literatura naśladuje i przetwarza formy komunikacji nieliterackiej, poddaje je różnym dodatkowym konwencjom. Owa mimetyczność literatury wobec struktur tekstowych używanych poza jej zasięgiem sprawia, że koniecznym punktem wyjścia do badania utworów literackich powinna się stać obserwacja form komunikatów nieartystycznych; poetyka musi być budowana na fundamencie teorii tekstu i analizie ogólnych zjawisk mownych.

Przykładami struktur tekstowych przenoszonymi z uniwersum mowy w obręb literatury mogą być takie formy gatunkowe, jak opowiadanie, list, wyznanie, modlitwa, a także prostsze formy wypowiedzi, jak opis, opowiadanie (w sensie; przedstawienie zdarzeń kolejno po sobie następujących), wywód. Odniesienie odpowiednich konstrukcji literackich do zjawisk tekstowych pozaliterackich pozwala odróżnić ogólne mechanizmy tekstotwórcze od konwencji czysto artystycznych występujących w obszarze literatury.

Kończąc ten przegląd typologiczny, uwzględniający podstawowe opozycje w strukturze tekstów i sposobach ich funkcjonowania jako nośników informacji, przyjrzyjmy się jeszcze dziedzinie tekstów pod kątem zdeterminowanych historycznie związków wypowiedzi z różnymi sferami życia społecznego i wypracowanych w nich schematów komunikacyjnych. Powtarzalne okoliczności użycia tekstów sprawiły, że wypowiedzi spełniające te same funkcje i wykazujące te same parametry pragmatyczne uległy pewnej typizacji: w procesie historycznym wykształciły się różne formy gatunkowe. Poszczególne gatunki spełniają odmienne cele komunikacyjne. Powielają pewne stałe schematy układu kompozycyjnego (patrz hasło; Gatunkowe wzorce wypowiedzi).

Odmiany gatunkowe rozpoznane zostały najpierw w obrębie literatury, gdzie od starożytności wyróżnia się takie gatunki, jak oda. satyra, epigramat, epos, tragedia, komedia. Gatunki te systematyzowała poetyka. Gatunkami prozy artystycznej, jak mowy sądowe czy pochwalne, zajmowała się retoryka. Dopiero w połowie dwudziestego wieku, w pracach Michała Bachtina (1986), pojawiła się idea, że gatunki jako skodyfi-