DSC03316 (6)

także, że gdyby tylko na niej polegał, nigdy by _n,^

norveff°

'Pa. DO _tfPommane:

_{a n}ikto się tam nawet nie pokazywał, z lękliwym smut-odwracano od nich oczy, niejeden już wzdychał nad *iini_t niejeden drapał się frasobliwie, oglądał trwożnie na (jrugich i potem jeszcze skwapniej przypinał się do roboty, nie pora było deliberować nad taką mamacją i upadkiem.

Albowiem te żniwne dnie toczyły się już kiej koła rozmigotane złocistymi szprychami słońca i przechodziły jedne za drugimi, a coraz chybciej, i zarówno znojne, i zarówno ciężkim a radosnym trudom oddane” (L, 325).

Jest winą — nie wobec moralności gromady, ale jakichś innych mocy — winą jest w tym drugim porządku nie zebrać zboża, bydłu nie dać jeść, nie rozrzucić w porę gnoju na pod-orywce: „Niejeden drapał się frasobliwie, oglądał trwożnie.” Winą wobec jakich mocy obecnych na tej mitologicznej płaszczyźnie? Powtórzmy za Heglem: „... nie może jeszcze człowiek występować jako wolny od żywego związku z przyrodą, od krzepkiej i świeżej po części przyjaznej, po części wrogiej i nią łączności.” Wroga łączność nie tylko podówczas się zja-wia, gdy rozszaleje się burza i zniszczy plony. Przyroda ma do tego prawo. Wroga łączność, która jest winą, jawi się, kiedy istota ludzka nie .zbierze plonów.¹⁸

Śmierć Boryny-Siewcy to najbardziej patetyczny i kulminacyjny w powieści wyraz tych zależności i ocen moralnych. Niestety, znakomicie tę scenę rozpocząwszy, zakończył ją pisarz w sposób zbyt przesymboliczniony, zbyt młodopolski, jakby samemu sobie nie ufał i lękał się, że używając środków prostszych, nie osiągnie zamierzonego efektu. Tymczasem Sienkiewiczowskie zakończenie tomu poprzedniego, Zima: po-

« Obecność takiej motywacji stwierdzić można nie tylko w Chłopach, ale także w relacji reportażowej pisarza. W reportażu Z ziemi chełmskiej (Warszawa 1911) jej świadectwem jest historia wsi Hułdy, do której za karę przysłano rotę piechoty, okupującą wszystkie chałupy i uniemożliwiającą chłopom prace rolne. Dzieje sie to i jesionią, i na wiosnę: „...a tymczasem pola leżały odło-crilm nie było czasu ni orać, ni siać, ni nawet wykopać ziemnia-’ iftArp gniły, gdyż jesień była wielce mokra, wieś niszczała kOW,    _(s 53). „Pora była robót wiosennych, pola krzy-

^cor?^x „nłufii o ziarno, ale miał to kto głowę do roboty, kiedy Uoska wypdfała każdą myśl i moc wszelką” (a. 51).

rróba nowego odczytania L§§

W

On też zasadniczo obsługuje mitotwórcze obra ^1 ny krajobrazu oraz przyrody, do których odęto?¹ V jest kontemplacja i dystans, mało dostępne czło^S! chylonemu nad pługiem i kosą. Reymont wiedział-^eSj ze stosunkiem do przyrody w świadomości chł₀*AV

jako twórca skonstruować owego drugiego porządku 6 S tego przykład napotykamy w tomie Lato, kiedy kwTN czyta Jagusi Pana Tadeusza:    ™ ^

.....czytając raz jeszcze te miejsca, kaj było o poW. ’

sach, ale mu przerwała:    ra|

— Przeciek i dziecko wie, co w borach rosną w rzekach jest woda i sieją na polach, to po co druw o tym wszyćkizn?...” (L, 259).

W tworzeniu owego drugiego porządku zdarza się ró^ niekiedy, że udział weźmie także wsiowy gaduła. Struktur narracyjne z sobą współuczestniczą, różne tryby i transn^j narracyjne służą obrotowi tego samego koła. To przędę wsiowy gaduła opowiada o skutkach występków Jagny $ gospodarstwa jej matki. Skutki sięgają tak daleko, że ci wiek został wykluczony z rytmu przyrody. Jest w tym w® i kara równa temu, co wykluczenie z chrześcijańskiego obrą du czy chociażby zwyczaju ludowego: Jagusia nie może pójj na pielgrzymkę do Częstochowy, jej występki są zbyt groza ażeby dostąpić mogła udziału w tej gromadzkiej ekspiacji Zważmy jednak w poniższym cytacie, jak ów gaduła ostatni słowo oddaje mitotwórcy, bez obsłonek apelującemu do sb> necznego mitu o rydwanie Apollina:

„U Dominikowej zrobiło się już zgoła nie do wytrzymani Jagusia bowiem łaziła kiej nieprzytomna i o bożym świecił nie wiedząca. Jędrzych też jeno zbywał roboty, coraz częściej przesiadując u Szymków, a w gospodarstwie czynił się taki upadek i opuszczenie, że nieraz nie wydojone krowy pędził na paśniki, świnie kwiczały z głodu i konie obgryzały drabiny rżąc przy pustych żłobach, boć stara nie poredziła zaradzi* wszystkiemu, jeszczek ona utykała o kiju, z przewiązanymi oczami, na pół ślepa, to i nie dziwota, co głowa jej pękała od turbacyj.

Bo i jakże: gnój pod pszenicę wysychał w polu, a nie miał go kto przyorać, len się już prosił o wyrywanie, ziemniaki zdałoby się jeszcze raz opleć i osypać, brakowało drew na opał, porządek gospodarski niszczał, żniwa były za pasem ro*

odczytania «Chlopóv>» Reymonta

cłarczyło choćby i na dziesięć rąk, a tu szło, kieby kto

^|lfej podłubywał” (L, 300).    . . ,,

* ^ ko jedne pola Dominikowej stojały opuszczone i jakby •^|Ty ziarno się już sypało z kłosów, zboża mdlały od