DSC02773

Nic jest do końca jasne—komentuje problem Norbert Max Wildiers — kto pierwszy przedstawi! ideę nieskończonego wszechświata. Zdaniem niektórych [m.in. A. Koyre] pierwszy miał bronić tej idei Thomas Digges (i 576), przynajmniej w tym sensie, że ujmował wszechświat jako otwarty. Niemniej Bruno musi być uważany za pierwszego wielkiego obrońcę świata w pełni zdecentralizowanego, nieskończonego i nieskończenie zaludnionego. Nasz system słoneczny jest tylko jednym z nieskończonej ilości systemów słonecznych, które składają się na wszechświat. [...] Wszechświat musimy ujmować jako nieskończony, ponieważ został stworzony przez nieskończonego Boga. Nieskończony Bóg mógł stworzyć jedynie nieskończony świat. Tylko nieskończony świat godny jest nieskończonego Boga¹.

Giordano Bruno (1548—1600), zwolennik teorii Kopernika, zainspirowany pismami Mikołaja z Kuzy, próbuje jeszcze w nowym filozoficznym ujęciu kosmosu ocalić dawną teologię. Wprawdzie platońsko-plotyńska koncepcja jednego wszechświata stworzonego mocą jedynego Boga (Demiurga) oraz harmonijna struktura ontyczna św. Tomasza z Akwinu w świetle usta leń ast ronomów nie dają się już obronić, to jednak nadal obowiązuje fundamentalna opozycja: nieskończony Bóg i skończony świat, z tym, że owych ;U stworzonych mocą Boga jest niewyobrażalnie wiele. Swoje oryginalne żania formułował w przystępnych rozprawach wzorowanych na klasy o* : , dialogach, w języku potoczystym, jasnym i pięknym, bogatym w figi; •; y poetyckie, krytykując przy okazji zagmatwane wywody scholastyków'. Otwarte wystąpienia przeciw uzurpacjom niektórych teologów, a także zainteresowanie ezoteryzmem, metempsychozą, głoszenie panteizmu oraz wolności poszukiwań w nauce - najpierw wykluczyły go ze wspólnoty dominikanów, a następnie wtrąciły do więzienia i doprowadziły na stos w Rzymie na placu Campo dei Fiori 17 lutego 1600 roku, gdzie został spalony na mocy wyroku sądu Świętego Oficjum Kongregacji Najwyższej i Powszechnej Inkwizycji, pracującej pod auspicjami papieża. Wszyscy to znamy. Wydarzenia te obrosły wieloma komentarzami i przyczyniły się w XIX wieku do powstania legendy Gior-dana Bruna jako wolnomyśliciela, obrońcy poglądów opartych na badaniach naukowych (choć tego typu uczonym nigdy nie był), racjonalisty, a także wizjonera-artysty, który symbolizuje entuzjazm i nieprzejednanie w poszukiwaniu prawdy. Romantycy cenili odwagę włoskiego filozofa, znali też jego poglądy kosmologiczne i refleksję na temat przyrody. Pośrednio nawiązywali do jego myśli m.in. Georg Wilhelm Friedrich Hegel w Wykładach z filozofii dziejów oraz Novalis w rozmaitych filozoficzno-ezoterycznych fragmentach, zaś bezpośrednio choćby Friedrich Wilhelm Joseph von Schclling w Systemie idealizmu transcendentalnego oraz w rozprawach z zakresu filozofii natury, np. w dialogu przywołującym w tytule postać renesansowego filozofii Bruno, czyli o Boskiej i naturalnej zasadzie rzeczy, gdzie rozważa się w duchu Plotyna rozmaite aspekty nieskończonego poznania. Dla romantyków, poglądy Gior-dana Bruna na temat struktury wszechświata oraz pojęcie nieskończoności stanowiły bez wątpienia ważną inspirację².

Giordano Bruno, podążając śladami Kuzańczyka, ostatecznie zerwał z zastany :n i wyob rażeniami kosmologicznymi, proponując w zamian „otwarcie wszechświata”. Uważał się za kontynuatora myśli Kopernika, który - jak to entuzjastycznie określił w dialogu pierwszym Ucztypopielcotuej- „wyzwolił ducha

69

1

N. M. Wildiers, dz. cyt., s. 122.

2

Schclling z filozofią Giordana Bruna zetknął się za pośrednictwem Ernsta H. Jacobiego. Na ten temat zob. Nota od wydawcy, vr. F. W. J. Schclling, Filozofia sztuki. 0 stosunku sztuk plastycznych do przyrody. Bruno, czyli o Boskiej i naturalnej zasadzie rzeczy rozmowa, przeł., wstęp i przypisami opatrzyła K. Krzemieniowa, przekład przejrzał Z. Kuderowicz, Warszawa >983. s. 5>9-