DSC03508 (3)

zapewne z kulturą ceramiki sznurowej, oraz z Pogostiszcza.

Natomiast topór typu C posiada jedyną analogią w kulturze pucharów lejkowatych w postaci topora znalezionego w jamie II na stanowisku Luboń 3. Należy jednak podkreślić, że topór z Lubonia jest wykonany z rogu jelenia, a nie łosia. Drugi w zasadzie podobny topór z rogu łosia, lecz różniący się od naszego w istotnych szczegółach (kształt ostrza, ostrość części tnącej), został znaleziony w miejscowości Wólka Turebska, pow Tarnobrzeg, w rzece San. Znajduje się on obecnie w Muzeum PTTK w Sandomierzu, nr inw. 1025. Jego przynależność kulturowa jest nie znania.

Na podstawie dokonanej analizy wydaje się słuszne stwierdzenie, że panującym typem topora rogowego w kulturze pucharów lejkowatych na Wyżynie Małopolskiej jest jednak topór typu A i B, a surowcem powszechnie stosowanym do jego wyrobu — róg jelenia.

KOŚCIANE GROTY STRZAŁ

W inwentarzu kościanych narzędzi kultury pucharów lejkowatych z terenu Małopolski znajduje się 10 egzemplarzy grotów do strzał (Tabl; CII, 1—10), z których 2 pochodzą z Książnic Wielkich, 2 z Janikowie oraz 6 z Ćmielowa.

Charakterystyczną cechą tych grotów jest ich wydłużony, obły kształt, przypominający wrzeciono. Na ogół obydwa końce grotu są ostre. Jednakże u niektórych egzemplarzy (Tabl. CII, 3, 9, 10) wyraźnie znać różnicę między stopniem zaostrzenia końca leżącego bliżej wrzecionowatego zgrubienia a końcem bardziej od tego zgrubienia oddalonym. Przekrój poprzeczny tych narzędzi jest na ogół zbliżony do koła (Tabl. CII, 2, 6—8, 10) lub czworokątny (Tabl. CII, 1 i 5).

U tego typu grotów (Tabl. CII, 5 i 7) nie gra większej roli, którą stroną strzały były osadzone w drzewcu, ponieważ ich końce są' bardzo podobnie ukształtowane, a zgrubienie wypada mniej więcej pośrodku grotu. Natomiast to samo zagadnienie staje się nieco trudniejsze w odniesieniu do serii 7 grotów ze zgrubieniem usytuowanym niesymetrycznie. Jednakże i ten problem daje się dość łaitwo rozstrzygnąć na podstawie analizy warunków, w jakich działa grot osadzony w strzale.

Przede wszystkim należy zdać sobie sprawę z dużej siły, z jaką strzała była wypuszczana z luku i z jaką zagłębiała się w cel. Należy wziąć pod uwagę, że strzała czasami nie leci po torze równoległym do swojej osi i dlatego nie uderza w cel samym czubkiem grotu, lecz trochę bokiem. W związku z tym musi on być głęboko osadzony w strzale. Z drugiej strony strzała nie jest bardzo gruba i dlatego trzonek grotu (część osadzona w strzale) powinien być możliwie cienki. Na tej podstawie wolno przypuszczać, że kościane groty były osadizione cieńszymi końcami — w wypadkach, przy których zachodziła różnica grubości — między dwoma czubkami grotu, a zgrubienie miało przeciwdziałać zagłębianiu się grotu w drzewcu pod wpływem siły uderzenia w cel. Niezależnie od osadzenia grotów w drzewie na pewno były one jeszcze utwierdzane w swojej pozycji przez obwiązywanie, co przeciwdziałało rozszczepianiu drzewa pod działaniem siły zderzenia.

Groty kościane posiadały różne rozmiary, od 5,2 do 14,8 cm (Tabl. CII, 1 i 8); zapewne tak wielkie groty jak ostatni osadzane były raczej w oszczepach.

Występowanie grotów kościanych na stanowiskach kultury pucharów lejkowatych potwierdza niewątpliwie fakt używania łuków przez ludność tej kultury. Natomiast brak grotów krzemiennych może być tłumaczony chyba ogólnym upadkiem technik krzemieniarskich, opartych o zasadę łupania. Groty wykonane z kości miały i tę jeszcze zaletę, że jako bardziej elastyczne od krzemiennych mogły być dłużej używane, a w wypadku stępienia się diość łatwo reperowane przez wygładzenie.

Groty kościane wrzecionowatego kształtu są dość szeroko rozpowszechnione w

316