symbol054

.08

S.3. Kultura ceramiki sznurowej

Symbolika akwatyczna KCS w świetle analizy fenomenologicznej rysuje się enigmatycznie. Rozpoznana została bowiem zadowalająco jedynie klasa ofiarna. Pozostałe aspekty systemu KCS sgodnie z przyjętymi założeniami, potraktujemy jako uzupełnienie construowanego modelu.

Kosmologiczny sens Żywiołu wody określony jest ponownie wyłącznością motywów zygzakowatych. Występowały one na ceramice naczyniowej (Machnik 1966, tab. 40-47) oraz kamiennych narzę-iziach rąbiących (Bąbel 1980, 23) . Szczególnej uwagi wymaga ak-watyczno-fitomorficzny kontekst ornamentów. Naczynia pokryte takimi wzorami pochodzą ze wschodnich Niemiec, bliskich geograficznie Niżowi Polskiemu (Krzak 1980, ryc. 7, 8).

Tamtejsza ceramika ogólnoeuropejskiego horyzontu KCS posiada odciskane sznurem motywy zygzakowate, umieszczane poniżej schematycznych rysunków "drzewek" (ryc. 3 a) . Linie zygzakowate zastępowane bywały komplementarnymi z punktu widzenia symbolicznego, odwróconymi trójkątami (ryc. 3 b) (Kopaliński 1990, 431).

Współtworzące klasę ofiarną znaleziska wodne KCS, pochodzą z 13 miejscowości (tab. 3) . W 11 przypadkach były to depozyty wyłącznie kamienne lub krzemienne. Jedynie w Gołogórze natrafiono na pojedyncze naczynie ceramiczne. Odosobniony jest także okaz bursztynowej, niekompletnej zawieszki typu Płonią (Węgor-nik) . Współczynnik (a) , obrazujący stosunek depozytów broni i narzędzi do ceramiki wynosi zatem w KCS aż 11,0. Wśród zebranych źródeł nie stwierdziliśmy natomiast zespołów o składzie mieszanym.

Klasa tanatologiczna wymaga w KCS głębszego rozważenia. Wspominaliśmy wcześniej iż część zespołów grobowych owej kultury występuje nad ciekami wodnymi (Wiślański 1969, 90) . Dla utworzenia modelu systemowego KCS, sformułowanie powyższe jest jednak nazbyt ogólne.

Materiały z KCS z południowo-wschodniej części kraju rozpoznane są znacznie lepiej aniżeli źródła Niżu Polskiego (Krzak 1980, 11). Prawidłowość ta dotyczy również sfery tanatologicznej wierzeń. Cmentarzyska małopolskie KCS położone są niemal w 100 % nad rzekami, potokami i strumieniami, z reguły na otaczających je szczytach wzgórz. A. Machnik tłumaczy ów fakt "niepoślednią rolą łąk nadrzecznych w gospodarce hodowlanej ludności grupy krakowsko-sandomierskiej" (Machnik 1966, 200).

Stwierdzenie takie jest słuszne z punktu widzenia ekonomicznego, lecz dla nas szczególną wagę posiada odmienna, symboliczna jego interpretacja. Cmentarzyska nie wykraczają bowiem maksymalnie poza bezpośrednią strefę nadrzeczną. Brak ich więc w dalszym zapleczu dolin cieków wodnych (ibidem, 57). Ukryty sens owego zjawiska dostrzec można w kontekście pozostałych przejawów symboliki wody. Bez ich uwzględnienia jedyną płaszczyzną odniesienia pozostaje gospodarka KCS.

Opisane dotąd klasy strukturalne przedstawiamy w tab. 18. Zawiera ona ponownie kolumny cech progresywnych i regresywnych, przy czym wyróżnione zostały informacje spoza tytułowego obszaru badań (x). Rola tych faktów, jako uzupełnienie głębokiego poziomu analizy jest bardzo istotna.

Tabela 18. System symboliki wody KCS

Klasa	Typ	Cechy progresywne	Cechy regresywne
1		Na ceramice, ka-	Na ceramice, ka-
ts3 O	Formalny	mieniu:	mieniu:
•H		zygzak	spirala
r—1 0		Na ceramice:	Na ceramice:
W 0	Funkcjonalny^x	"drzewko" nad	"drzewko" pod
sz c		zygzakiem	zygzakiem
(0 c u		Kamień	Ceramika
	Formalny
•H Uh		Broń, narzędzia	Naczynia
o	Funkcjonalny
	Formalny^x	Rzeki	Jeziora
0 N •P O
(d *H C C 0 r-t	Funkcjonalny	Brak danych	Brak danych

Jak zauważamy, kod symboliki wody KCS nie reprezentuje statycznego obrazu tego Żywiołu. Wyraźnie uwidacznia się to w klasie ofiarnej, gdzie dominują depozyty broni i narzędzi nad naczyniami. Podobnie w tanatologii cechą progresywną analizowanego systemu jest lokacja cmentarzysk w pobliżu cieków, nie zaś zbiorników wodnych. Interesującym faktem jest również unikanie sytuowania zmarłych w kierunku N-W (Machnik 1966, 59-63).