20271 symbol060

120

symboliki akwatycznej w poszczególnych horyzontach kulturowych. Czas zatem podjąć kwestię głównych wyobrażeń z udziałem Żywiołu wody.

Uściślenia jednak wymaga zakres znaczeniowy humanistycznej "typologii". W odróżnieniu od "klasyfikacji", bywa ona najczęściej wielowymiarowa i nieostra (Pelc 1984, 198). Relacje zachodzące między znakami i mogące się stać zasadą ich typologii nie posiadają wyraźnych granic (ibidem, 182-183). Opisując je, wykorzystujemy szereg kryteriów, współtworzących dopiero pewien "typ idealny" (np-. Ginter, Kozłowski 1975, 79).

Z powyższych uwag natury ogólnej wynika bezpośrednio charakter konstruowanych dalej wzorów symboliki wody. Nie należy spodziewać się, iż przybiorą one radykalne postaci, przeciwsta-wialne sobie według matematycznego (+) i (-) . Pomiędzy nimi bowiem, za sprawą nieostrości i wieloznaczności symbolu, odnajdziemy najprawdopodobniej również typ pośredni (+-).

Ponieważ wszystkie, hipotetyczne odmiany wyobrażeń łączą się ze sferą akwatyzmu, Ustalić możemy ich fundamentalne cechy. Pierwszą z nich jest koherencja, a więc genetyczna przyległość poszczególnych typów (Kopaliński 1985, 219). Drugą zaś cechą, bezpośrednio wynikającą z poprzedniej, jest izotopizm systemów symbolicznych. Zawsze bowiem przenika ich głębię wspólna istota fenomenu sacrum akwatycznego.

Aby uniknąć bezpodstawności ustaleń, czynimy punktem odniesienia prace G. Duranda, a w szczególności jego tablice izo-topicznej klasyfikacji obrazów (Durand 1986, tab. 3). Dzięki nim możliwe są dalsze porównania z wynikami badań P. Sorokina, F. Nor-thropa oraz R. Benedict (ibidem, 114). Choć bywają one krytykowane za schematyzm i upraszczanie rzeczywistości (Żygulski 1975, 127-129) to jednak niewątpliwie oddziałują pobudzająco na rozwój kulturoznawstwa (Kłoskowska 1966, 50).

Problemem ich stosowania w badaniach społeczeństw lub kultur jest przenoszenie na ów grunt wniosków natury psychologicz-no-osobowościowej (Żygulski 1975, 128). R. Benedict zwracała w związku z tym uwagę, iż można się posługiwać zaproponowaną przez nią metodą tylko w stosunku do względnie prymitywnych, zintegrowanych społeczności (Benedict 1966, 342-372). Także G. Durand podkreślał trudność opisu schematów symbolicznych pośród współczesnej cywilizacji, gdzie zderzają się ze sobą symbolizmy religijne, państwowe, nacjonalistyczne (Durand 1986, 115).

Mimo tradycyjnego, pierwotnego charakteru badanych przez nas społeczności, wykorzystamy jedynie ogólne założenia tablicy izotopicznej G. Duranda (ibidem 102-103). Dotyczą one sposobu klasyfikacji obrazów archetypowych oraz preferowanych wobec nich zachowań. Wzbogacimy zatem analizę Żywiołu wody, nie wykraczając poza dostępne źródła.

Pierwszy, czasownikowy schemat oceny symboli, ukaże naturę czynności preferowanych w danym typie ustroju mitycznego (np. Wznosić się, Dojrzewać, Powracać, Schodzić etc.). Związki z pierwotnym doświadczeniem człowieka powodują, iż posłużymy się owym kryterium w klasach kosmologicznych, pra- ustanawiających istnienie (Wody "górne” vs Wody "dolne"). Drugi, rzeczownikowy schemat, umożliwi symboliczną kategoryzację postaci, przedmiotów lub substancji, występujących wyłącznie w pewnych systemach (np. Bohater, Androgyne, Broń, Ogień, Naczynie etc.). To z kolei kryterium wykorzystane będzie w klasach ofiarnych, gdzie percepcję sacrum wody odzwierciedla charakter depozytów (Posern-Zielińscy 1977, 183).

Wreszcie trzeci schemat, zwany epitetowym, uwypukli przewodnie cechy obrazów symbolicznych (np. Jasny, Czysty, Wysoki, Głęboki etc.). Zastosowanie owego schematu ograniczymy do klas tanatologicznych, gdyż ukazują one wyraźną zmienność preferowanych cech sacrum wody (Głęboki, Spokojny vs Płynny, Dynamiczny).

Zaznaczyć jeszcze trzeba, iż nie łączymy typologii ustrojów symbolicznych z ich periodyzacją. Chronologia względna i

•

ewentualne fazy rozwoju wierzeń konstruowane są w większości opracowań archeologów (np. Węgrzynowicz 1982, 231-252; Szafrański 1987). W hermeneutyce Żywiołu wody byłaby to jednak wyłącznie przedwczesna interpretacja. Ta zaś nastąpić musi z uwzględnieniem szerszego kontekstu sytuacyjnego, gdzie płaszczyzna rozwoju historycznego jest równoprawna z szeregiem dalszych czynników - modyfikatorów (Descombes 1988, 326-327) .

4.1. Typ dionizyjski

Właściwą kategoryzację obrazów symbolicznych rozpoczynamy od pierwszego typu, obejmującego systemy KPL oraz KAK. Kryteria ich oceny (czasownikowe, rzeczownikowe, epitetowe) przedstawiliśmy powyżej. Obecnie zastosujemy je w praktyce.

Schemat czasownikowy, znamionujący klasę kosmologiczną, odczytujemy poprzez treści symboliki wizualnej. Te zaś ujawniają