DSC03561 (6)

Spośród zabytków wytwarzanych na miejscu pewne znaczenie dla naszych rozważań mają niektóre odmiany grzebieni, szczególnie krótkotrwałe. Do takich należy zaliczyć w pierwszym rzędzie grzebienie, których płytki skrajne były rożkowato zakończone (należy je odróżniać od rożko-waiu zakończonych okładzin) i wystawały ponad okładziny, posiadające skośne, czasem nawet profilowane boki. Okazy ze skośnymi bokami są szeroko rozpowszechnione w IX—XI w., szczególnie w X stuleciu.⁷⁷ Następna odmiana, cechująca się profilowanymi bokami, reprezentowana przez fragment wydobyty z obrębu pracowni grzebienniczej (ryc. 3,f) egzystowała w IX/X—X/XI w.⁷⁸ Warto dodać, że grzebień tego samego typu wystąpił w Kołobrzegu w warstwie z IX/X w. razem z grzebieniem z rożkowatymi okładzinami.⁷⁹ Znalezisko to zdaje się potwierdzać datowanie początków warstwy IV na schyłek IX i początek X w. W tym świetle warstwę V należałoby datować na drugą połowę IX w. Inne formy grzebieni pochodzące z warstwy IV mają znacznie dłuższe okresy użytkowania i nie nadają się do naszych rozważań. Na uwagę zasługują jedynie okazy z płytkami skrajnymi uformowanymi na kształt stylizowanych sylwetek zwierzęcych. Początki tego rodzaju płytek sięgają IX/X w. a trwanie ich sięga XI w.⁸⁰ Mają one znaczenie o tyle, że wyrabiano je najpewniej w pracowni grzebienniczej z warstwy IV.

Podsumowując nasze uwagi trzeba stwierdzić, że warstwę IV należy I datować na okres od przełomu IX/X w. do około połowy X w. (raczej i -nieco po połowie).

Dla datowania III warstwy wielkie znaczenie ma fragment ostrogi typu II, odmiany 1 lub 2 (według Z. Hilczerówny), który można odnieść do drugiej połowy X i XI w.⁸¹ Pewne znaczenie ma też obecność w obrębie pracowni grzebienniczej grzebienia z płytką skrajną wystającą nad okładziny. Okazy tego rodzaju są znane na Pomorzu od początku XI w.

⁷⁷    Por. H. Jankuhn, Die Ausgrdbungen in Haithabu (1937—1939), Berlin 1943, str, 151 i n_ ryc. 75. h, 76, g, n; E. Nickel, Der „Alte Mark" in Magdeburg, Berlin 1964, str. 56. ryc. 54. j, tabl. 60, b: R. Schindler, Die Ausgrdbungen auf dem Geldnde des ehema-ligen Hamburger Dames und bei Neubau der Fischmarkapotheke 1949—1951, ,»Ham-mabiirg", 1950/1951, zesz. 2, str. 91, ryc. 19,2; H. Arbman, Birka I. — Die Grdber, Uppsalla 1943, str. 432—433, tabl. 165,5; R. Blomqvist, op. cit., str. 136 i 142, ryc. 8 i 21; P. Norlund, op. cit., tabl. XXX, 2; D. M. Watermann, op. cit., str. 87, ryc. 16,8; Z. Rajewski, Zabytki z rogu i kości w grodzie gnieźnieńskim, op. cit., str. 71, ryc. 43; K. Grebe, Unłersuchungen im Dom zu Brandenburg (Havel), Zweiter Vorbericht. „Ausgrabungen und Fundę”, 10, 1965, zesz. 3, str. 148, ryc. 3.

⁷⁸    Porównaj prace cytowane w przypisie 26.

⁷⁹    W. Łosiński, E. Tabaczyńska, op. cit., str. 86, tabl. II, 1.

Por. opracowanie grzebieni tego typu przez Z. Hllczerównę, Wczesnośredniowieczne grzebienie zdobione motywami zwierzęcymi z ziem polskich, op. cit., str. 317 i n.

^M Z. Hilczerówna, Ostrogi polskie z X—XIII wieku, Poznań 1956, str. 34 i n.

Ryc. 30. Pracownia nr 1 w warstwie IL Skupisko odpadów na arze 214.

Ryc. 31. Pracownia nr 2, warstwa V. Odpady od produkcji okładzin z charakterystycznymi rowkowatymi nacięciami.