22257 IMG152 (3)

Przy bliższej analizie można ją rozłożyć na części składowe, ale dla naszych celów nie jest to istotne. Bohaterowie bajek mogą być dwojakiego rodzaju.

a.    Jeśli porwano dziewczynę i ta znika z pola widzenia ojca — i zarazem słuchacza — a w ślad za dziewczyną wyrusza na poszukiwania Iwan, wówczas on właśnie jest bohaterem bajki, a nie porwana dziewczyna. Takich bohaterów można nazwać poszukiwaczami.

b.    Jeśli porywa się albo przepędza dziewczynę lub chłopca i akcja bajki toczy się dalej tropem osoby porwanej, wygnanej i nie podaje się przy tym, co się stało z pozostałymi osobami — wówczas bohaterem bajki jest porwana dziewczyna (chłopiec). Poszukiwaczy w tych bajkach nie ma. Takich bohaterów można nazwać b o-haterami pokrzywdzonymi¹. Niżej zobaczymy, czy rozwój bajki przebiega jednakowo niezależnie od typu bohatera. W naszym materiale nie ma wypadku, w którym bajka opowiadałaby o poszukiwaczu i pokrzywdzonym równocześnie (por. Ruslan i Ludmiła). Moment pośrednictwa występuje w obu wypadkach, a jego znaczenie polega na tym, że powoduje on wyprawienie bohatera z domu.

1. Apel o pomoc z następującym po nim wysłaniem bohatera (B¹). Apel zazwyczaj pochodzi od cara i jego prośbie towarzyszą obietnice.

2.    Bohatera wysyła się bezpośrednio (B²). Wyprawienie bohatera jest rezultatem rozkazu bądź prośby. W pierwszym wypadku rozkazowi nieraz towarzyszą groźby, w drugim — prośbie towarzyszą obietnice, czasami — jedne i drugie równocześnie.

3.    Bohaterowi zezwala się na opuszczenie domu (B³). W tych wypadkach inicjatywa wyruszenia z domu często należy do samego bohatera, a nie do wyprawiającego. Rodzice udzielają błogosławieństwa. Czasami bohater nie podaje prawdziwego celu swej wyprawy. Prosi np. o pozwolenie wyjścia na spacer, a w rzeczywistości wyrusza do walki.

4.    Oznajmienie o nieszczęściu (B⁴). Matka opowiada synowi o porwaniu córki, które miało miejsce przed jego narodzinami, nie prosząc go przy tym o pomoc. Syn 'wyrusza na poszukiwania (133). Częściej jednak wiadomość o nieszczęściu pochodzi nie od rodziców, lecz od różnych staruszek, przypadkowo napotkanych osób itp.

Podane cztery przykłady dotyczą bohate-rów-poszukiwaczy. Następne formy fabuły odnoszą się bezpośrednio do pokrzywdzonych. Struktura bajki wymaga, żeby bohater za wszelką cenę wyruszył z domu. Jeśli nie osiąga się tego przez szkodzenie, wówczas w bajce występuje moment łączący.

5.    Wypędzonego bohatera wywozi się z domu (B⁵). Ojciec wywozi do lasu córkę, wypędzoną przez macochę. Forma ta pod

83

1

Bardziej precyzyjne określenie bohatera Czytelnik znajdzie w dalszej części wykładu.