DSC03614 (5)

Wydaje się, że w tym samym czasie podobne pracownie mogły istnieć także na Śląsku i w Wielkopolsce. Wskazują na to występujące tu i ówdzie grzebienie trzywarstwowe i oprawki stożkowate zdobione motywami o cechach lokalnych.

Poziom techniczny pierwocin rzemiosła obrabiającego poroża i kości w VIII—IX wieku nie zmienił się od okresu rzymskiego i nie różnił się wiele od poziomu obserwowanego w tym samym czasie w obrębie zajęć domowych- Kształtujące się rzemiosło stosowało już poza nożem i toporem, piłkę, dłuto i świder Oraz zabiegi techniczne z nimi związane. Narzędzia te, choć ilościowo jeszcze niezmiernie ubogie, i mało zróżnicowane, stwarzały jednak większe możliwości rzemiosłu niż obróbce domowej (ryc. 2).

Ryc. 2. Radacz, po w. Szczecinek, grodzisko, a-d fragmenty grzebieni, e oprawka. V/g. J. Olczaka i K. Siuchnińskicgo.

a    b-e

Dalszy postęp na drodze do wyodrębnienia się rzemiosła rogownicze-go z zajęć domowych odbywał się już w pierwszych miastach, najpierw, jak wynika z dotychczas posiadanych źródeł, na Pomorzu i być może w Małopolsce, a następnie na Śląsku i w Wielkopolsce. Postęp ten wią-

, Sprawozdania Archeologiczne", t. XIV, 1962, s. 170—171, ryc. 5. Należy dodać, że ostatnio wyklucza się możliwość uznania tego zespołu za pracownię rogowniczą (por. W. Łosiński, Początki wczesnośredniowiecznego osadnictwa grodowego w dorzeczu dolnej Parsęty (VII—XIXI to.), Wrocław — Warszawa — Kraków — Gdańsk 1972, 6. 240). czego nie podzielamy w całej rozciągłości.

Ryc. 3. Kołobrzeg — Budzistowo, grodzisko. Przedmioty, pólwytwory i odpady produkcyjne z pracowni rogoumiczo-bursztyniarskiej. Wg. E. Tabaczyńskiej i L. Lecie-

jewicza.

zał się ściśle z rozwojem ilościowym i jakościowym rzemiosła kowalskie-1 go obserwowanym od końca IX stulecia, a szczególnie od połowy X wieku. Kowalstwo doskonaląc techniki produkcyjne podnosiło jakość już dawniej znanych narzędzi i zaczęło produkować nowe, bardziej zróżnicowane, coraz to stosowniejsze do najrozmaitszych zabiegów rzemieślniczych.¹* Kowalstwo stworzyło bazę techniczną przemian jakie nastąpiły w obróbce poroży i kości oraz w dziedzinach pokrewnych.

¹⁹ W. Łosiński, E. T a b a c z,y ń s k a, op. cit., s. 9 n.; J. Piaskowski, op. cŁt, s. 32 n.

139