DSC02861 (2)

dzałoby zbieżność i zachowywało «integralność» przed wejściem w pełen konfliktów obszar kultury. Podejmuje się tylko narzędzia, tam gdzie leżą, a samo «podjęcie» jest możliwe dlatego, że narzędzia tam leżą”¹. Znać w tym wyraźne podobieństwo do twierdzenia de Certeau,' że „słabi muszą nieustannie wykorzystywać do własnych celów obce im siły"².

Podobne obrazy przedstawiają sposób działania większości współczesnego performansu oporu: podejmuje się takie narzędzia, jakie, podsuwa kultura, i używa się ich w innym celu. Niebezpieczeństw? grożące przy tym postmodernistycznemu performansowi politycznemu bardzo ładnie określa Philip Auslander: to „przymus balansowania ną linie pomiędzy współudziałem a krytyką"³.

Jakkolwiek Judith Butler bardziej niż innych kojarzono z przekonaniem o doniosłej roli performatywności w walce z panującymi wzór* cami zachowań, w ponowoczesnej teorii bardzo szeroko wykorzys; tuje się pojęcie „poślizgu" w powtórzeniu, a nawet podkreśla jego udział w zmianie kulturowej. Zwróciliśmy już uwagę na zbieżność Derridiańskiej idei cytatu, Bachtinowskiej idei wypowiedzi i koncepcji cpdziennych taktyk de Certeau. Można do nich dodać Adorna, który zalecał w myśleniu „dialektykę negatywną”, ponieważ żadne pojęcie ani żaden wzorzec nigdy całkowicie nie pokrywają się z doświadcze-j niem, ani też nie odpowiadają doświadczeniu, które rzekomo ozna*_: czają. Ludzkie działanie „cechuje przede wszystkim to, że pojawia się w nim coś jakościowo nowego (...) ruch ten nie biegnie torem czystej tożsamości, czystej reprodukcji czegoś, co już było"⁴. We fragmencie, który bardzo przypomina opis wymuszania płci kulturowej u Judith Butler, Adorno mówi o „ogromnym społecznym przymusie" opartym na „myśleniu tożsamościowym"⁵ - jak je nazywa. Ten przymus wciąż zadaje się po to, by zakwestionować lub ograniczyć poślizg, zachować całkowitą zgodność między pojęciem i doświadczeniem, czystą tożsamość i powtórzenie - co się jednak nigdy w pełni nie udaje. ZawSze może się pojawić innowacja - nie dzięki uprzednio istniejącemu podmiotowi, ograniczonemu przez represywne prawa, tylko (jak u Butler) dzięki nieuchronnemu poślizgowi, który bierze się z przymusowego powtórzenia i cytowania społecznego performansu³⁹.

Maskarada i mimikra

Oparcie się na niestałości powtórzenia i podkreślanie jej stanowi szczególnie ważny element nowoczesnego politycznego performansu oporu, zwłaszcza performansu kobiecego i etnicznego. Nie unika się tu bynajmniej mocno zakodowanych stereotypów etnicznych; często nawet wyszukuje się je, by w najrozmaitszy sposób ironicznie cytować (polityczna odmiana podwójnego kodowania). Performerzy idący w tym kierunku odgrywają role z przewrotną, parodystyczną samoświadomością, bardzo częstą we współczesnym performansie zaangażowanym - feministycznym i innym, europejskim i amerykańskim.

Rozmaite formy tego rodzaju „ironicznych zakłóceń” Elin Diamond nazwała „mimikrą”⁴⁰. Współczesne pojęcie mimikry - które samo w sobie stanowi naśladowcze zniekształcenie Platońskiej tradycyjnej óauki o „mimesis” - pochodzi z pracy francuskiej teoretyczki Luce Irigaray, która w Platońskim potępieniu mimesis dostrzegła próbę powstrzymania mnożących się możliwości, zagrażających stabilnej i jednolitej patriarchalnej Prawdzie. Zamiast podobnej do cienia „zwyczajnej kopii” mimesis Irigaray proponuje wieloraką i nadmierną mimikrę, która raczej podważa roszczenia patriarchalnej prawdy do wyłączności, niżby je miała wzmacniać. Kobiety - powiada autorka - muszą ?„grać z mimesis”, muszą „celowo przyjmować kobiecą rolę. A to już oznacza przejście od podporządkowania się do afirmacji, a więc początek niweczenia Prawdy”⁴¹.

Analizując twórczość Laurie Anderson, Herman Rapaport odnajduje u niej podobne działania i nazywa je „naśladowaniem" (miming). Odwołując się do wprowadzonej przez Jencksa koncepcji postmoder-

⁵⁹ J. Butler, Bodies lluit Mul ter, New York 1993, s. 94.

¹⁰ E. Diamond, Mimesis. Mimicry, and ihe „TYue-Real", „Modern Drama" 1989, t. 32, s. 59-60.

⁹¹ L. Irigaray, The Ibwer of Discourse, w: tejże, This Stx Which is Not Om', tłum. C. Porter, C. Burko, Ithaca 1985, s. 76.

273

1

J. Butler, Gender TYouble, London 1990, s. 145.

2

¹⁵ M. de Certeau, The Practice of Eyeryday Life, tłum. S. F. Rcndall, Berkeley 1984, s. XIX.

3

Ph. Auslander, Presence and Resistance: Postmodernism and Cullural Polilics in Contefnporary American Performance, Ann Arbor 1994, s. 31.

4

-V S. Buck-Morss, The Origin of Negative Dialectics: Theodore W, Adorno, Walter Benjamin, and the Frankfurt Institute, Hassocks 1977, s. 54.

5

T T. W. Adorno, Dialektyka negatywna, tłum. K. Krzemieniowa, Warszawa 1986; s. 206.