DSC04030

KOTI.IPJY AIU'A' Ili; 47

nirni nu pawi©r*OhniROh erozyjnych cienkiej warstwy niuwiów. .Jest to kierunek Usztiiltowiuiin typowy dlii odcinków górskich, pogłębianych w len s posól) w okresach wczesno- i póżnoglacjulnyeh (J. Dziewoński, i.. StNikel. 1902),

Ii i i¹’.. Poprzeczne nadbudowywanie równiny uluwialnej występuje w warunkach wzmożonej dostawy ze stoków (typ 1J) lut) z bocznych dolin (typ l'l). Przypadek D jest charakterystyczny dia okresów pleni-glacjalnych; powstuji] soliflukcyjno-deluwialne podnóża stoków z osadami złożonymi często na gruboziarnistych aluwiach £acjl korytowej. W ten sposób w okresach póżnoglacjalnych postępuje fosylizacja tarasów. W przypadku rozwoju typu E osady dużej rzeki są nadsypywane przez stożki napływowe dopływów bocznych. Działo się tak zarówno w okresach pleniglacjalnych, jak i w holocenie, co utrudnia prześledzenie ciągłości systemów tarasowych na podstawie ich zachowanych fragmentów w profilu podłużnym doliny.

Należy wreszcie powiedzieć o roli ruchów tektonicznych w zróżnicowaniu erozji i sedymentacji na obszarze Karpat fliszowych. Ruchy tektoniczne zwiększając lub zmniejszając spadek wpływają na zmianę siły erozyjnej rzek, a rodzaj klimatu i jego zmiany warunkują reżim hydrologiczny i przebieg dostawy (pośrednio obciążenie rzek). Elementem utrudniającym pogłębianie koryt w okresach zimnych (mimo trwania ruchów) jest przeważający roztokowy charakter rzek przeciążonych materiałem, które w tych warunkach kształtują koryta o większym spadku. Dlatego pogłębianie koryt w wyniku ruchów tektonicznych przejawia się w okresach schyłku i początku glacjałów oraz w interglacjałach.

Tendencje podnoszące Karpat i przeważające tendencje wginające w Kotlinach Podkarpackich są przyczyną odrębnego wykształcenia stopni tarasowych w profilach podłużnych rzek (L. Starkel, 1971a). W odcinkach wyraźnie podnoszonych, jak w przełomie Dunajca przez Beskid Wysoki koło Tylmanowej (M. Klimaszewski, 1937, 1966) i w dolinie górnego Sanu (J. Dziewański, L. Starkel, 1962), występuje system stopni tarasowych o odrębnych cokołach. Ze zmniejszenia się odstępów między cokołami można wnosić o wygasaniu ruchów podnoszących, w żadnym zaś przypadku o wieku faz ruchów w stosunku do agradacji klimatycznej w okresach zimnych (L. Starkel, 1965). Jeśli odstępy między cokołami są zróżnicowane regionalnie, to można sądzić, że w miejscach gdzie są większe, intensywność podnoszenia była większa — np. jak w strefie Beskidu Sądeckiego w porównaniu z Dołami Jasielsko-Sanoc-kimi (M. Klimaszewski, 1948a; fig. 9 i 11).

Odrębny układ faz erozji i akumulacji rzecznej, uwarunkowany zarówno tektonicznie, jak i klimatycznie, obserwuje się w Kotlinach Podkarpackich (fig. 9). W czasie składania miąższych serii żwirów i piasków z Witowa i Majdanu w erozyjnych rynnach późnoplioceńslcich lub wcze-snoczwartorzędowych (schodzących dziś poniżej obecnych koryt lub wysoko zawieszonych) zachodziły ruchy wginające w Kotlinie Sandomierskiej (L. Starkel, 197lb) warunkujące zmienny spadek rzek; no nich nastąpiło podnoszenie obszaru kotlin i wycinanie stopni erozyjnych, znanych z Rynny Podkarpackiej w okolicy Rzeszowa (W. Laskowskn-Wy-soczańska, 1971).

Nierównomierne dźwiganie Kotlin Podkarpackich było też zapewne przyczyną stopniowej przebudowy sieci rzecznej (fig. 11 i 12). Zamiast