47 (260)

nieskończenie wielkiej liczbie płaszczyzn funkcjonowania może poruszać się w różnych kierunkach i w różny sposób pokonywać dystans życiowy. Nie można więc, nawet przy znajomości parametrów wyjściowych, precyzyjnie scharakteryzować zachowania się danego człowieka w przyszłości, ponieważ dowolna, nawet minimalna, zmiana któregoś z kryteriów jego charakterystyki automatycznie dynamizuje cały wzajemnie powiązany układ. Zmiana któregokolwiek z czynników oddziałujących na jednostkę znajdującą się w pewnym punkcie drogi zawodowej pociąga za sobą jednoczesną zmianę pozostałych kryteriów jej funkcjonowania i ich relacji. Wobec pojawiających się zmian wieloczynnikowych praktycznie niemożliwe staje się statyczne wyznaczenie (biorąc np. pod uwagę pewną liczbę kryteriów początkowych) takiego elementu i precyzyjne przewidywanie jego zachowania, np. w sytuacji finalnej.

Wyjaśnienie to, nie roszcząc sobie pretensji do technicznej ścisłości, oddaje, jak sądzę, istotę problemu drogi zawodowej człowieka, która podobnie jak niektóre konstrukcje przestrzenne stanowi element statycznie niewyznaczalny. Zbyt daleko idące predykacje dotyczące przebiegu zawodowej kariery są w dużej mierze nieuprawnione, ponieważ subtelna zmiana któregokolwiek z czynników strukturalnego modelu uwarunkowań projektów i decyzji zawodowych prowadzi do zmian całego ich układu, co w konsekwencji może owocować nawet radykalną zmianą trajektorii zawodowej. Wyznaczenie trajektorii edukacyjnej owocującej zawodowym przygotowaniem jest już nieco łatwiejsze. Wszystko to dowodzi oczywistej dla wielu, niezwykłej złożoności relacji pomiędzy projektem zawodowym, obejmującym nawet odległe cele, a ich późniejszą realizacją. Czytelnikowi, któremu zupełnie obce jest myślenie techniczne, pozostaje literacka wizja człowieka poruszającego się w chaotycznych, niepewnych i stale zmieniających się czasach - metafora nieprzewidywalności zawodowego losu w kontekście zmian dokonujących się w biografii jednostki. Nie podważa to jednak, jak sądzę, sensu samego projektowania edukacyjnego i zawodowego, wymusza wszak inne do niego podejście, zakładające większą elastyczność w podejmowaniu decyzji oraz wieloaspekto-wość i wielowariantowość samego projektu.

2.1. Podmiotowe ramy procesu projektowania edukacyjno-zawodowego

Pierwszy z wymiarów omówionych w socjologicznej teorii procesu projektowania i podejmowania decyzji zawodowych, nazwany za Bour-dieum i Hodkinsonem habitusem, stanowi „zasadę będącą źródłem strategii działania, (...) zasadę, która pozwala podmiotom stawiać czoło nie-

47