DSC04140

\V pasie środkowym, czyli w dolinie Widły, leżącej między dwoma wymienionymi pałami, wielo ogniw Htrutygraficznych zlodowacenia _sl'(uiko w opolskiego J os i /.niszczonych lub zredukowanych. .Jest tak w Ko-pnuo Warszawskiej 1 na południe od niej. W krawędziach Wisły i jej _t j,,| 11 \ w o w występuje jednak więcej odsłonięć; niż na wysoczyznach, to-

często w dolinach pozycja stratygraficzna poszczególnych warstw ,,si w pasie środkowym łatwiej dostępna bezpośredniej obserwacji.

\V przedłużeniu środkowego pasa obserwacji ku północy, w północnej części Niziny Mazowieckiej, zarówno w dorzeczu Wkry, jak i na Wy-siHzyiirie Ciechanowskiej, zostały najlepiej poznane młodsze ogniwa zlodowacenia srodkowopolskiego.

Strefa doliny Wisły oraz oba wymienione towarzyszące jej pasy są klasycznymi obszarami rozpoznania stratygrafii zlodowacenia środkowo-polskiego.

W zachodniej części Niżu Polskiego utwory zlodowacenia środkowo-polskiego są w znacznej części zasłonięte, gdyż zlodowacenie północno-polskie sięgało tu około 100—200 km dalej niż na wschodzie. Strefa występowania na powierzchni osadów zlodowacenia srodkowopolskiego przesuwa się ku południowi, a na zachodnich krańcach Polski znacznie się zwęża (fig. 58). Występują tam tylko dwie strefy I i II.

Problemy maksymalnego zasięgu i strefy marginalnej zlodowacenia srodkowopolskiego na zachód od Wisły wybiegają częściowo poza ramy niniejszego rozdziału, ponieważ osady związane z omawianym lądolodem i granica maksymalnego jego zasięgu wchodzą w obszary górskie Gór Świętokrzyskich, Karpat, Niziny Śląskiej i Sudetów i są opisane w odrębnych rozdziałach.

W dolinie górnej Odry lądolód środkowopolski przekroczył granice Polski wchodząc przez Bramę Morawską między Sudetami a Karpatami w okolice Ostrawy (J. Macoun, 1961, 1968; J. Macoun i in., 1965;

V. Sibrava, 1972, 1977).

Gliny zwałowe zlodowacenia środkowopolskiego pełnią na znacznych obszarach Niżu Polskiego rolę poziomu odniesienia dla innych warstw i poziomów stratygraficznych czwartorzędu. Lądolód, który pozostawił te gliny, był dostatecznie szeroko rozprzestrzeniony, by zapewnić powszechność występowania jego osadów. Dalej, zlodowacenie to jest na tyle młode, że jego gliny zwałowe nie uległy daleko idącej degradacji i erozji. Wreszcie nie podlegały one znaczniejszym przekształceniom i deformacjom tektonicznym i glacitektonicznym, jak osady starsze od zlodowacenia środkowopolskiego.

Poziom (bądź zespół poziomów) glin zwałowych zlodowacenia środkowopolskiego jest przewodni, szczególnie na przedpolu Wyżyn Małopolskiej i Lubelskiej oraz w środkowej i wschodniej części Niżu Polskiego. W powiązaniu z dobrze datowanymi osadami interglacjalnymi gliny te mogą stanowić reper stratygraficzny. Na tym obszarze zlodowacenie środkowopolskie było ostatnim okresem glacjalnym i, pominąwszy wypiętrzone struktury osadów starszych, gliny zwałowe tego wieku oddzielają dostatecznie wyraźnie różnorodne utwory młodsze — schyłku zlodowacenia środkowopolskiego, eemskie, ekstraglacjalne zlodowacenia północnopolskiego oraz utwory holoceńskie od utworów starszego czwartorzędu (osady do schyłku interglacjału mazowieckiego włącznie). Podobną rolę mogą odegrać gliny zwałowe zlodowacenia środkowopolskie-