DSC04146

_ nJt/MHłi riiurczyK

rabinów pod koniec I wieku nowy rytuał synagogaJny polegający na dodaniu popularnej modlitwy Osiemnastu błogosławieństw (hebr. Szmoneesre) tzw. birkat minim — dodatkowe błogosławieństw^ które w gruncie rzeczy jest przekleństwem (cheremem), po części pomaga identyfikować ich prze. ciwników. W owych minim upatruje się nie tylko gnostyzujących Żydów i żydowskich chrześcijan, ale także hellenistów, esseńczyków, żydowskie grupy apokaliptyczne i prawdopodobni© także resztki ocalałych saduceuszy. Tbsefta wspomina także o sifre minim {Jadaim 2,13; Szabbat. 13fl4], 5) - księgach owych minim, do któiych zalicza się cztery grupy: (I) pisma proweniencji chrześcijańskiej, na przykład ewangelie judeochrześcijan, (2) kopiowane przez nich księgi judaizmu na własny użytek, (3) apokryfy i inne nickanonicznc żydowskie teksty, (4) wytwarzane przez minim inne teksty niż chrześcijańskie. Przyjęte przez rabinów metody walki o nowy kształt judaizmu, prowadzą do wniosku, że jego definiowanie odbywało się nic tylko według zasad sformułowanej przez nich ideologii, ale także w opozycji do tych kierunków, z którymi polemizowali i*od których zdecydowanie się dystansowali.

Tak jak judeochrześcijanie w tym czasie przyczynili się do wyznaczenia kierunku nowej religii - chrześcijaństwu, (ąk też rabini z dwóch ośrodków na Bliskim Wschodzie - najpierw palestyńskiego) później babilońskiego, dzięki ogromnemu wysiłkowi intelektualnemu i organizacyjnemu, zreformowali judaizm, umożliwiając jego przetrwanie w czasach kryzysu religijno-społeczno-politycznego i stwarzając mu szansę dalszego rozwoju w okresie pobiblijnym. Tę przeorganizowaną religię Żydów określa się mianem judaizmu rabinicznego. Wraz z jego nastaniem nastąpił zmierzch niektórych starych instytucji religijnych i narodziłySsię nowe, umożliwiające przeprowadzenie sanacji judaizmu.

U schyłku okresu drugiej świątyni dwie instytucjejżydowskie* kapłaństwo i sanhedryn, stały na straży legalizmu judaistycznego. Niemniej najbardziej radykalny program przemiany religijności*Żydów podjęli już wcześniej soferim - zawodowi interpretatorzy Prawa, niezwiązanj ze środowiskiem kapłańskim, do których poglądów najbardziej zbliżone było stronnictwo faryzeuszów. Głosili tezę, że Bóg przestał! mówić;do swego ludu przez proroków i nie można od niego nadal oczekiwać bezpośrednich wskazań, objawiających jego wolę. Dlatego należy przede wszystkim zebrać i kanonizować (uczynić niezmiennym')!piśmiennictwo prorockie, ponieważ zawiera prawdę objawioną. Sami podjęli to dzieło ttą przełomie W i II wieku p.n.e., stając się zarazem nauczycielami narodowej i sakralnej

■    literatury, która w znacznym stopniu pod ich wpływem była kształtowana. [ 2 tego też powodu domagali się uznania przez wszystkich Żydów swego

■    religijnego autorytetu, który miał mieć charakter absolutny - przewyższać I nawet autorytet arcykapłana i króla. Niewątpliwie należy patrzeć na ich I działania jako na próbę przejęcia władzy zarówno w zakresie kontroli na-

■    uczania, jak i administracjhw religijnych instytucjach judaizmu. Chcieli pod-I porządkować sobie charyzmatyczny autorytet proroków i dziedziczny I autorytet arcykapłana frkróla, dążąc jednocześnie do absolutyzacji Prawa r kosztem osłabienia żywego poczucia historycznego, charakterystycznego I dla dnwnego Izraela. Swego programu nie zdołali jednak zrealizować.

Po zburzeniu świątyni jerozolimskiej nawiązała do niego ocalało część i fhryzeuszów. Cenili oni nie tylko spisane przez swych nauczycieli święte księgi i tradycje w nich zawarte, ale także tradycje ustne. Odnotował to między innymi Józef Flawiusz w Dawnych dziejach Izraela: „Faryzeusze przekazali ludowi pewne przepisy zaczerpnięte z tradycji przodków, które nie zostały zapisane w Prawach Mojżeszowych, i z tego powodu odrzucają je saduceusze; ci bowiem uważają, że prawomocne są tylko te ustawy, które zostały zapisane, natomiast nie trzeba zachowywać ustaw pochodzących z tradycji poprzednich pokoleń" (13, 10, 6). Jeszcze przed zburzeniem świątyni przyjęta przez nich zasada (głównie pod wpływem soferim) o obowiązywaln^ciftradycji spisanej i ustnej stała się, wraz ze sukcesywnie zdobywanpntprzez nich autoiytetem, fundamentem judaizmu rabinicz-nego. Koncentrowafesię on przede wszystkim na podkreślaniu znaczenia szabatu, czystości (koszemości) jedzenia i osobistej czystości rytualnej każdego ! wyznawców judaizmu, a nie na problemach związanych z zarządzaniem gminami; W niektórych gminach zawiązywano nawet wspólnoty (chawurot), których celem było dokładne przestrzeganie praw dziesięcin¹, przygotowywania i spożywania codziennego pokarmu zgodnie z prawem?rytualnej czystości, ułożenie religijnego życia indywidualnego, rodzinnego i wspólnotowego według tradycji (przestrzeganie zwyczajowego prawa cywilnego i karnego), świętowanie szabatu, zachowywanie postów.

Zwolennikami takiego modelu restauracji życia Żydów byli rabini. Sukcesywnie zdobywali coraz większą liczbę zwolenników oraz autorytet i po* lityczne wpływy. Początki prowadzonej przez nich agitacji nie były łatwe, między innymi® tego powodu, że nie byli zamożnymi ludźmi, a ickpoglą-dy budziły: kontrowersje. W kontekście walki o wpływy należy postrzegać pojawienia się terminu am ha-arec, który dosłownie znaczy „lud¹ ziemi", : znanego nam z wczesnego piśmiennictwa rabinicznego (Pirke awot 2, 5).