DSC04155

W V M' l\V A NJ A ytlHAF

Pustyni Błędowskiej (S. Kojdol, 1952) lub w dolinach rzek ekstrugla-cjSilnych (S. Gilewska, 1963; S. Gilewska, K. KUwek, 1967; O, N. Kot* licka. 1969), Miąższość tych osadów wynosi od kilkunastu do kilkudziesięciu metrów, W dslssych etapach akumulacji w warunkach perygla-cjalnych utworzyły się osady z poziomami krioturbacyjnymi lub wkład-kami rumosay skal lokalnych. W dogodnych warunkach w obniżeniach tworzylv sio osady zastoiskowe, początkowo w większych zustoiskach, a w miarę rozwoju lądolodu w lokalnych zbiornikach. Zauważono też oscylacyjną naprzemianległość piasków i iłów wstęgowych. Można by więc również przyjąć, te są to osady należące do dwóch stadialów, tym bardziej, że na Wyżynie Śląskiej S. Gilewska i K. Klimek (1967) wzmiankują o dwudzielności glin zwałowych stadiału maksymalnego. Między glinami występują zastoiskowe osady piaszczyste i mułkowate.

Lessy i osady rzeczne obszaru ekstraglacjalnego. Na Wyżynie Śląskiej i na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, na wyniesionych obszarach poza dolinami, okresowi transgresji lądolodu środkowopolskiego odpowiada poziom lessu tzw. starego, starszego lub kopalnego (okolice Gorzyc — A. Makowski, 1936; okolice Grodźca —¹ S. Doktorowicz-Hrebnicki, 1935; okolice Częstochowy — S. Z. Różycki, 1960). Lessy i lessopodobne osady tego poziomu mają niewielką miąższość, są zwietrzałe, niejednokrotnie wtórnie przerobione. Wiekowo lessy są wiązane z okresem transgresji lądolodu, czego dowodzi przykrycie ich gliną zwałową. Można uważać, że less częściowo zastępuje stratygraficznie poziomy morenowe zlodowacenia środkowopolskiego tam, gdzie nie stwierdza się ich obecności. Less w takich przypadkach jest jedynym świadectwem zimnego klimatu i bliskości lądolodu.

Nowsze badania, a przede wszystkim zmiana przynależności stratygraficznej lessu I z Nieledwi, zaliczanego poprzednio do zlodowacenia pół-nocnopolskiego (J. E. Mojski, 1965e), skłoniły J. Jersaka (1973b) do wyróżnienia w Polsce południowej dwu poziomów lessów „starszych” wieku zlodowacenia środkowopolskiego (jeszcze inny pogląd rezprezentuje H. Maruszczak — patrz niżej). Dolny z nich osadził się według J. Jersaka (op. cit.) przed maksymalnym nasunięciem lądolodu zlodowacenia odrzańskiego czyli środkowopolskiego, podczas kilkakrotnych wahań klimatycznych, o czym świadczą osady stokowe występujące zarówno w jego spągu, jak i w stropie. Odpowiadają one według cytowanego autora okresom chłodnym, wilgotniejszym. Less starszy — dolny — występuje w profilach roperowych na Wyżynie Lubelskiej w Nieledwi (około 5,5 m miąższości), w Szpikołosach (2 m) i Michałówce (7,5 m). Jego odpowiednikiem na zachód od Wisły jest less w Opatowie (1 m) i Tomaszowie nad Opatówką (7,1 m miąższości). Lessy te (J. Jersak, 1973bJ są bardzo zwietrzałe, odwapnione, a w ich akumulacji znaczny udział miały procesy stokowe.

Na Wyżynie Lubelskiej transgresywne osady zlodowacenia środkowopolskiego charakteryzują się na ogól zredukowaną miąższością w stosunku do innych regionów i wykazują odmienne wykształcenie facjał-ne. W niektórych miejscach ich pozycję stratygraficzną dokumentują podścielające osady interglacjału mazowieckiego datowane paleobotanik cznie. W południowej części Wyżyny Lubelskiej dolna część zlodowacenia środkowopolskiego jest zazwyczaj reprezentowana jedną w#rstvvą osadów frakcji drobniejszych niż piaski, różnie określanych: jako mufti