DSC02776

Kopernika, odegrało ogromną rolę w dalszym rozwoju astronomii. (Helio-centryzm oficjalnie został potępiony przez Kościół w 1616 roku, m.in. przez nauczanie Galileusza, który z hipotezy Kopernika uczynił aksjomat astronomiczny). Szykanowany przez inkwizycję, wskutek rozmaitych intryg zmuszony był wyprzeć się oficjalnie swoich kopernikańskich poglądów 22 czerwca 163 3 roku w rzymskim kościele Santa Maria Sopra Minern. Skazany na dożywocie, spędził ostatnie lata życia w areszcie domowym bez prawa publikacji i nauczania, zaś jego prace wraz z innymi trafiły do Indeksu ksiąg zakazanych.

Poznanie tego, co nieskończone, jest niedostępne dla badacza ograniczonego w swych nożliwośdach.

Z kolei Johannes Kepler (1571-1630), równie gorący zwolennik toruńskiego astronoma, ostrożniejszy jednak i przemieszczający się często z miasta do miasta, choć zdecydowanie przeciwny idei nieskończoności wszechświata przynajmniej do czasu opublikowania wyników obserwacji Galileusza, jest przekonany, że odkrył muzykę sfer'¹, którą odgrywają planety krążące po orbitach eliptycznych, nie zaś kołowych, jak to dotąd przedstawiano. Orbitalny tor eliptyczny wyparł ostatecznie drogę kulistą, obecną jeszcze w dziele Kopernika. Sceptyczny stosunek do możliwości uchwycenia przez człowieka zjawiska nieskończoności miał także Thomas Hobbes (1588-1679) - uczony racjonalista, zwolennik no-minalizmu i mechanistycznego materializmu. W interesującej nas tu kwestii zajmował pizedkantowskie stanowisko, twierdząc w Elementachfibzofii (1655--1662, wydanie uzupełnione -1668), że „poznanie tego, co nieskończone, jest niedostępne dla badacza ograniczonego w swych możliwościach"^,0*. Pomimo swych zainteresowań naukowych geometrią i matematyką, nieskończoność jawiła mu się przede wszystkim jako kategoria umysłu, a nic świata fizycznego, „gdy bowiem mówimy, iż jakaś rzecz jest nieskończona, nie oznaczamy przez

to czegoś w te) rzeczy, lecz mamy na myśli niemoc własnego umysłu"'². Ale fantastyczne wizje Giordana Bruna stosunkowo szybko zaczęły dominować w dyskursie naukowym czasów nowożytnych i wypierać sceptycyzm mocno osadzony w tradycji literalnie interpretowanych obrazów biblijnych.

Zarówno Galileusz, jak i Kepler w dziełach Astronomia nova (1609) oraz Harmonia mundi (1619) głosili konieczność oddzielenia porządku naukowego od biblijnego. Nie należy doktrynalnie wyników obserwacji astronomicznych relatywizować lub przyporządkowywać interpretacji Pisma świętego. Tak rozumiana swoboda w badaniach naukowych była nie do przyjęcia przez ówczesny Urząd Nauczycielski, tym bardziej, że nauka rozwijała się przede wszystkim w kręgach protestanckich oraz w Anglii, co sugerowało ingerencję sił nieczystych. Nowoczesnym przekonaniom Galileusza, Keplera i Leibniza hołdował protestant Isaac Newton (1642-1727), który jednak bardzo ostrożnie ważył słowa i starał się nie wypowiadać w drażliwych kwestiach. Uzbrojony za to w nowy typ teleskopu zwierciadlanego, dokonał kolejnych odkryć w dziedzinie optyki i astronomii oraz wskazał na fundamentalne prawo fizyczne powszechnego ciążenia, które, zdaniem uczonego, musiało pochodzić bezpośrednio od Boga, albowiem siła grawitacji - jak to wynikało z obserwacji obiektów kosmicznych—jest mocą spajającą wszechświat. Newton jako głęboko wierzący chrześcijanin, przywiązany był do modelu teologicznego: Bóg - stworzenie - doskonała mechanika kosmosu, który nie przeczył prawdom Biblii. Twierdził przy tym, że „natury Boga nikt nie zgłębił, można zaś poznać jego dzieło, czyli sposób, w jaki funkcjonuje stworzony i kierowany bez wątpienia rozumnymi prawami świat"¹⁰⁷. Bóg stworzył absolutną przestrzeń i absolutny

75

1

¹⁰⁴    Zob. J. Kepler, Tajemnica kosmosu, przcł. M. Skrzypczak, E. Zakraew.sk i-C .• MWrocław 1972, s. 65-69.

¹⁰⁵    T. Hobbes, Elementy filozofii, 1.1, przcł. i słowem wstępnym poprzeć'. •' « rawski, Warszawa 1956, s. 427.

2

Tamże, r. II, s. 456.

¹⁰⁷ L. Miodoński, Całość jakoparadygmat rozumienia {wiata w myili niemieckiej przełomu mnmycznego. Analiza wybranych problemów, Wrocław 2001, s. 58.