DSC02903 (5)

Nbs teorią rozwiązującą wszelkie problemy był najprawdopodobn^ e*tt>s dlu Irzykowskiego empiriokrytycyzm.

Juk się zdaje, niepokojom i nadziejom Lorda Chandosa odpowiada wątek Poiliby, paradoksalny program poszukiwnia technik bezpośrę^*’ kontaktu z realnością, wyszukiwania pojęć giętkich i płynnych, kowania aparatu słów, tak aby można [...] sygnalizować sobie cafe duszy” (P 446). Ogłaszając „bankructwo słów” pragnął pisarz uczynią* dzieło epifanią prawdy, wyobrażając sobie, że:

Kdftiera ze świata skorupę nomenklatury [,..]i plamom [.. .] na nowo przywracaich znaczenie plam, a wzrok fizyczny i umysłowy buja już po morzu bezkształtu, [p

W tejże Pałubie jednak program ten został odrzucony dla dwu Z uwagi na teorię „wszystkojedności” (czyli uznania nieistotności materiami wszystko może stać się naczyniem objawienia), której już nie podzielał A tafcj ze względu na przekonanie o złudzie bezpośredniości poetyckiej wizji rzeczy stości — bezpośredniości, która była dla autora Pałuby „utopią raju utraconego”, iluzją czy raczej projekcją wywiedzioną z filozoficznych przesłana (w tekście Pałuby była to zresztą wizja stylizowana wedle Nietzscheaaskńa wzorów z Woli mocy) aniżeli uchwyceniem tego, czego faktycznie doświadczamy w procesie percepcji. Jak sam konstatował: Ja przecież tak $ rzeczywistość nie patrzę” (P 449).

Wśród różnych wersji ekspresyjno-symbolicznej koncepcji sztuki jednak także bardziej aktualne jej postaci, jak ta np., którą sformofowa Bergson w Śmiechu:

Sztuka [...] ma zawsze jeden i ten sam cel: odrzuca symbole praktycznie ratEsoe ogólniki przyjęte konwencjonalnie i społecznie, wreszcie wszystko, co zasłania oczom nasrs rzeczywistość, aby nas właśnie postawić oko w oko z tą rzeczywistością¹.

Wyjąwszy sporną kwestię bezpośredniości (Bergson zresztą zaraz dopowiadał, że sztuka nie jest całkiem, lecz jedynie „bardziej bezpośrednią wgh rzeczywistości”) — można chyba uznać to ujęcie za niesprzeczne z poglądem Irzykowskiego. A jeśli uwzględnić fakt, że szkic Walka z mechanizm rozpoczyna się od omówienia właśnie Śmiechu Bergsona, to zawartą w sritira tym formułę „poeta organizuje chaos, a dezorganizuje szablon” należałeś niewątpliwie rozpatrywać, po drugie, również w tym utajonym, Bergsonem skim kontekście.

Teoria niezrozumialości, albo Irzykowski contra Szkłowski

W lipcu 1908, w 3 miesiące po publikacji Walki z mechanizmem, ogłosi Irzykowski Niezrozumialców. Teorię niezrozumialości o ile można zrozmaśs wyłożoną — szkic będący bezpośrednią kontynuacją poprzednich rozważań (aa co w pierwodruku wskazywało dodatkowo nawiązanie do książki Głassa omawianej w Walce z mechanizmem), ale także ich generalizacją oraz praefor-mułowaniem w innej perspektywie. Wyłożona tam koncepcja literatury — rozwijana później i w innych szkicach (zwłaszcza w Zdobnictwie w pwgŁ. W kształt linii spiralnej, Ze szkoły Żeromskiego) — jest nader orygmałayK osiągnięciem Irzykowskiego. Uchwycić to można najlepiej, moim zdanksk

1

H. Bergson, Śmiech. Studium o komizmie. [Brak nazwiska tłumacza]. Lwów 1902* s. Ot