DSC05094 (3)

XXXVI WNIIjl¹

ustroju państwu. Przyszedł więc czas na napisanie dzieła, w którym znalazły się własne poglądy Prycza na sprawę naprawy ustroju Rzeczypospolitej i dociekania innych myślicieli, jeżeli uznał, że zasługują na rozpatrzenie.

Z początkiem 1550 r. osiedlił się Frycz w Krakowie i rozpoczął pracę nad swym dziełem. Według jego zamierzeń uka/ae się miała najpierw ta jego część, w której przedstaw ił program reformy Kościoła. Na przeszkodzie stanęła cenzura kościelna nakazując konfiskatę wydrukowanych już ośmiu arkuszy księgi O Kościele. Wobec takiego stanu rzeczy postanowił Frycz dołączyć ją jako czwartą księgę do O poprawie Rzeczypospolitej, zawierającego idee związane z reformą obyczajów, prawa, wojny i szkoły. Lecz także i ten projekt nie został zrealizowany, gdyż - jak pisał - „dziw ne losy sprawiły”, że ukazały się jedynie trzy księgi - o obyczajach, prawach i o wojnie. Okaleczone dzieło nie objęło więc całokształtu zagadnień i dopiero po kilku latach wyszło w Bazylei kompletne wydanie. Tymczasem projekty reform spraw świeckich, związanych z życiem państwowym i społecznym, ogłoszone zostały w Krakowie w 1551 r., w drukami Łazarza, pod tytułem O poprawie Rzeczypospolitej.

Właśnie wtedy, gdy stał się sławny i znany w ojczyźnie, Frycz coraz częściej zaczynał przemyśliwać nad opuszczeniem Krakowa i przeniesieniem się do Wolborza. Do decyzji tej przyczynił się Jan Drohojowski, biskup kujawski oraz jego brat, Stanisław Drohojowski, dawniej student witten-berskiej uczelni, a teraz wolborski starosta; biskup uzyskał dla Frycza przywilej gwarantujący mu zachowanie wójtostwa do trzeciego pokolenia włącznie, co zostało potwierdzone przez kapitułę w 1554 r. W przekonaniu Frycza urząd wójtowski - mimo wyraźnych tendencji upadku jego zna-

czcniu wymagał dużej dbałości i w żadnym wypadku nic powinien był być wykonywany przez zastępców. Sam przecież w Mowie Prawdomówcy zarzucał szlachcic* że niesłusznie wyręcza się często w tym względzie mieszczanami po to tylko, aby ograniczyć się jedynie do pobierania dochodów.

Frycz natomiast osobiście sprawował funkcje wójtowskie i był z nich dumny, co wyraźnie przebijało z odpowiedzi Orzechowskiemu, który nazwał go pogardliwie „sołtysem” i „poddanym biskupa”:

Nie ma potrzeby, abym tu coś mówił o swojej roli w Rzeczypospolitej. Będę mówił o „sołtysie”. Zaprzeczam, jakobym był „sołtysem” biskupa. Jestem wójtem. Po cóż. mam mówić, czym różnią się od siebie u nas, to jest w Polsce, te dwa pojęcia, kiedy i tak każdy o tym wie².

Gdzie indziej natomiast pisał, że żniwa, sianokosy oraz inne sprawy tej ziemi-żywicielki przykuwają go do codziennych zajęć i że tylko w wolnych chwilach może oddać się pracy pisarskiej. Nie ulega jednak wątpliwości, że obserwacja stosunków w Wolborzu wpłynęła dodatnio na kształtowanie się poglądów Frycza i że dzięki niej właśnie zbliżył się do zagadnień trapiących prostych ludzi, a w szczególności chłopów i mieszczan. Stykał się przecież z pracą chłopów, rzemieślników i wyrobników, a także obserwował to wszystko, co wiązało się z istnieniem w tym mieście kilku browarów, młynów i foluszów.

Z drugiej jednak strony, nie tracił kontaktu z mieszkańcami biskupiego pałacu, co - między innymi - stało się przyczyną konfliktu z Orzechowskim.

Okazało się, że drukarze krakowscy nie zastosowali się

¹ Dzieła wszystkie, t. IV: Pisma 1560 t562, Warszawa 1957, s. 299.