DSC05329 (2)

edniowie

DZIAŁALNOŚĆ SKARG! PRZED KOKIEM |J88

ej poezji

epoki bi

literatui

Intemec

XXXVIII

Pasterzem... (1577)wyłaczvl się Skarga da nabiegów o unię kościoła rzymskokatolickiego z prawosławnympKsiążka ta stanowiła raczej dzieło pełnego temperamentu polemisty niż dyplomaty; całą winę za rozłam przypisywał uutor „grekom” (zwolennikom kościoła wschodniego), wzywając ich nie tylko do podporządkowania się zwierzchnictwu papieża, ale i do porzucenia swego obrządku na rzecz łacińskiego. Drugie wydanie rozprawy, które ukazało się w 1590 roku w Krakowie pod zmienionym nieco tytułem (O rządzie i jedności Kościoła Bożego pod jednym pasterzem i o greckim i ruskim od tej jedności odstąpieniu), nie zawierało już tego warunku.

Najtrwalszą pozycją dorobku piśmienniczego Skargi okazały j się wielokrotnie wznawiane Żywoty świętych (Ł wyd. Wilno 1579); jeszcze za życia Skargi wyszłoco najmmej siedem wydań tego dzieła. Większość zawartych w nim opisów była zręcznie przystosowana do aktualnych potrzeb kontrreformacji. Na końcu każdego z" żywotów umieszczano zazwyczaj krótkie wyliczenie nauk głoszonych przez świętych „przeciwnych dzisiejszym heretykom". Cieszyły się one przez długi czas olbrzymią popularnością, z którą nie mogła się równać znajomość Kazań sejmowych Skargi.

I Żywoty stanowiły do pewnego stopnia rodzaj ówczesnej beletrys-j tyki "religijnej; budziły zaciekawienie barwnym opisem losów S poszczególnych świętych, ukazywanych nieraz na tle egzotycz-\ nego krajobrazu^męczennicy za wiarę w Japonii, Indiach czy \ Brazylii).

W roku, w którym pojawiły się Żywoty świętych, Stefan Batory zatwierdził — aktem fundacyjnym z 1 maja 1579 — utworzenie w Wilnie w miejsce kolegium jezuickiego akademii, nadając jej prawa i przywileje podobne do tych, z jakich korzystała Akademia Krakowska. Formalne otwarcie uczelni, stanowiącej zaczątek późniejszego uniwersytetu, nastąpiło w 1580 roku, a pierwszym jej rektorem został Piotr Skarga. Powołanie na to stanowisko autora Kazań sejmowych odpowiadało zapewne intencjom króla, który wielokrotnie okazywał mu swoją przychylność.

DZIAŁALNOŚĆ SKARGI PRZED ROKIEM 1588

XXXIX

Skarga towarzyszył Batoremu w oblężeniu Połocka (sierpień 1579), po zdobyciu zaś miasta dojeżdżał tam stale z Wilna. Jezuita traktował ten ośrodek jako placówkę par excellence misyjną. To samo dotyczyło Inflant, które na mocy rozejmu ze stycznia 1582 roku przypadły Rzeczypospolitej. Mieszkańcy Rygi zgotowali jednak jezuitom — przybyłym tam na czele ze Skargą 1 — bardzo nieprzychylne przyjęcie. Dlatego też wielokrotnie J wyrażał on pogląd, że jedyna szansa rekatolizacji Inflant polegaj na zastosowaniu przymusu wyznaniowego wobec luterańskiegoj mieszczaństwa oraz na umiejętnej propagandzie misyjnej wśród! chłopów, hołdujących jeszcze w dużym stopniu pogaństwu/ Jezui-1 ci prowadzili ją w języku miejscowej ludności: łotewskim i estońskim.

y W" 1584 roku władze zakonne przeniosły Skargę do Krakowa, gdzieczostał mianowany przełożonym domu zakonnego Św. Barlwykto świadczyło o dużym znaczeniu, jakie przywiązywano aojego energicznej działalności w ówczesnej stolicy państwa. I na tym stanowisku Skarga sprostał pokładanym w nim nadziejom. Również w Krakowie wykazał się on zdolnościami organizacyjnymi, wytrwałością w dążeniu do celu, umiejętnością trafiania do serc i przekonań ludzkich. Mało twórczy w zakresie teologii, r)d^7nar7ałj>ię natomiast zdolnością formułowania swych myśli w sposób iasny, przekonywający i lapidarny,~PosiadaT~również duże wyczucie ówczesnych potrzeb społecznych.

_vTak więc w 1584 roku założył on w Krakowie Arcybractwo (zrzeszenie kilku bractw) Miłosierdzia, którego głównym zadaniem było przychodzenie z pomocą ubogim. ?Przy Arcybractwie utworzono też fundusz zwany Skrzynką śwTMikołaja, z którego wyposażano ubogie panny, wychodzące za mąż lub idące do klasztoru. Założone z jego inicjatywy Bractwo św. Łazarza roztoczyło opiekę i ścisłyjnadzór nad żebrakami. Wreszcie, dla przeciwdziałania lichwie,(Skarga założył w 1588 roku w Krakowie,!na wzór włoskich Montium Pietatis~ldosłownie: gór póboż-