DSC05334 (2)

kie eo średnio^'ś

XLVXII

SKARGA NA KRÓLEWSKIM DWORZE

j polskiej poez ■poezji epoki ęcony literat iej w Intern*

pieczeiistwem tureckim. Sukcesy militarne Turków na terenie Węgier istotnie przybliżyły niepokojąco ich wojska do granic Polski. Szlachta nie czuła się jednak zagrożona aż do tego stopnia, aby miała ją pociągać koncepcja utworzenia ligi anty-tureckiej pod egidą Zygmunta III Wazy. Wiązała się z tym zresztą perspektywa nowych podatków oraz wplątania Polski w niebezpieczny konflikt z potężnym imperium ottomańskim. Nic więc dziwnego, że mimo silnej agitacji regalistów (odwołujących się często do motywacji religijnej), na wielu sejmikach przeszli po dawnemu popularni wśród szlachty przywódcy opozycji. Od* prawianie po kościołach, przede wszystkim jezuickich, nabożeństw na intencję pokonania Turków oraz żarliwe przemówienia kaznodziejów, ze Skargą na czele, wzywające do krucjaty, nie mogły' zresztą wywrzeć większego wrażenia na arianinie Mikołaju Kazimirskim, kalwinistach Piotrze i Adamie Gorajskich czy przedstawicielu braci czeskich Marcinie Broniewskim, że wymienimy wybitniejszych liderów opozycji. Argumentacja taka, ze względów zarówno politycznych, jak wyznaniowych, do nich nie docierała. Wśród opozycjonistów znaleźli się również prawosławni posłowie z kresowych województw Rzeczypospolitej, oburze-_-ni-na króla i biskupów z powodu niedawno uchwalonej unii.

Postulaty programu regalistów: przestrzeganie egzekucji ^! uchwał sejmowych, wzmocnienie autorytetu sejmu, uchwalenie podatków na zaciąg wojska i naprawę twierdz, połączone z nieustępliwością w sprawach wyznaniowych, wydały jak najgorsze rezultaty. Gdy bowiem biskupi istniejącą w Polsce tolerancję określili na tym sejmie jako obrazę Bożego majestatu, nie tylko senatorowie protestanccy, lecz i sam Zamoyski ze swymi najbliższymi stronnikami wypowiedzieli się za utrzymaniem pokoju wyznaniowego w państwie oraz „obwarowaniem konfederacji”. Obrady toczyły się wśród nieustannych awantur; istna burza wybuchła w izbie poselskiej 20 marca 1597 roku, kiedy to gotowy już projekt konstytucji przeciwko tumultom wyznaniowym, popierany przez Zamoyskiego, nie został uchwalony na skutek

SKARGA NA KRÓLEWSKIM DWORZE

XLIX

sprzeciwu senatorów duchownych. Drugim elementem zadrażnień były nieustanne skargi przeciwników unii na stosowaną wobec nich przemoc. Zbliżony w tym okresie do potężnego obrońcy prawosławia, księcia Konstantego Ostrogskiego, Kazimirski przyczynił się też ostatecznie do rozejścia się sejmu bez powzięcia uchwal. W momencie mianowicie, gdy różnowiercy zgodzili się już, aby sprawa zabezpieczenia ich swobód wyznaniowych została odłożona do następnego sejmu, Kazimirski złożył w imieniu posłów krakowskich protest przeciwko dalszym obradom i wraz z grupą stronników opuścił Warszawę. W ten sposób sejm nie tylko nie zajął się (postulowaną również przez Zamoyskiego) reformą obrad, ale i nie, uchwalił podatków koniecznych dla bezpieczeństwa państwa.

Kazimirskiego oraz jego naśladowców pomawiano wręcz, że zostali opłaceni przez arcyksięcia Maksymiliana, w którego interesie nie leżało powiększenie siły zbrojnej Rzeczypospolitej. Kazimirski podawał się za obrońcę swobód wyznaniowych róż-nowierców oraz wolności szlacheckich, w co zapewne i sam wierzył. Przede wszystkim jednak był on niebezpiecznym _war-chołem_politycznym, biorącym dość często pieniądze głównie (choć nie wyłącznie) od swoich austriackich mocodawców. Nie wiemy, czy miało to miejsce również i w przypadku sejmu 1597 roku. Być może, przywódcą opozycji powodowało przekonanie, że występując przeciwko podatkom i zbrojeniom chroni najżywotniejsze interesy szlachty. W każdym razie sytuacja, w której jurgieltnik obcego mocarstwa mógł, wraz ze swymi przyjaciółmi, nie dopuścić do powzięcia przez sejm jakichkolwiek konstruktywnych uchwał, stawała się istotnie alarmująca.

Inna sprawa, że drugim istotnym czynnikiem, jaki wpłynął na niepomyślny przebieg omawianego sejmu, była błędna polityka regalistów. Ich nieustępliwość w sprawach wyznaniowych popychała bowiem różnowierców i prawosławnych do opozycji, lejąc wodę na młyn takich właśnie warchołów, jak Kazimirski. Zrozumienia tego daremnie by jednak szukać w dziełach entuzjasty unii brzeskiej i zagorzałego przeciwnika konfederacji warszaws-4 — BN 1/70 (P. Skarga: Kazania sejmowe)