DSC05335 (2)

w. R- Rzepka,

kiej, jakim był Piotr Skarga. Jak przypuszcza Stanisław Kot właśnie pod wrażeniem przebiegu sejmu 1597 roku napisał on swe słynne Kazania sejmowe, które ukazały się jako dodatek do drugiego wydania Kazań na niedziele i święta (Kraków 1597).

III. „KAZANIA SEJMOWE”

. j ; o

1. TREŚĆ „KAZAN” *

Ignacy Chrzanowski zwrócił słusznie uwagę, że poglądy zawarte w Kazaniach sejmowych można sprowadzić do kilku zasadniczych myśli przewijających się w całej„dotychczasowej twórczoś-cT Piotra Skargi.jPrzede wszystkimfw Kazaniach na niedziele i święta (z którymi występują liczne zbieżności stylu i treści), jak również w swych pomniejszych utworach, wyraża pogląd, że tylko przywrócenie jedności wiary może zapewnić pomyślny rozwój państwa polskiego. Następne z kolei lekarstwo na choroby życia społecznego widzi Skarga we wzmocnieniu władzy królewskiej oraz odbudowie cnót obywatelskich. Moralność chrześcijańska musi więc zostać skojarzona z miłością ojczyzny. Tylko bowiem w ten sposób prawa odzyskają swój autorytet, a anarchia zostanie wyrugowana z życia publicznego, przede wszystkim zaś z sejmu.

Powyższe reformy należy przeprowadzić stosunkowo szybko,-ponieważ w przeciwnym razie Rzeczpospolitą może spotkać rychła zagłada, będąca zarówno karą Bożą za tolerowanie herezji, jak i konsekwencją wewnętrznego rozkładu państwa. Myśli powyższe nie zawsze zostały wyłożone w Kazaniach sejmowych w sposób jasny i przejrzysty. W kazaniu pierwszym omawia Skarga różne rodzaje mądrości, sktipiając uwagę'na rozróżnieniu mądrości boskiej — pochodzącej z nieba — i ziemskiej, którą nazywa bydlęcą, czy nawet diabelską. Pod pojęciami tymi rozumie przede wszystkim dwie zasadniczo sobie przeciwstawne teorie

polityczno-ustrojowe: mianowicie koncepcję państwa na usługach kontrreformacji oraz pogląd „polityków” na te sprawy. Jedynie boska mądrość może — zdaniem kaznodziei — zabezpieczyć państwo przed klęską wojen domowych, upadkiem karności i posłuszeństwa, osłabieniem władzy monarszej, złym funkcjonowaniem sejmów, wreszcie zaś przed inwazją turecką. Aby móc skutecznie zapobiec tym niebezpieczeństwom, senatorowie winni odwołać się do pomocy Boga, który użyczy potrzebnej im mądrości. Winni również korzystać z praktyki politycznej, wynikającej z dotychczasowego rządzenia ludźmi (sprawa nader istotna, ponieważ Skarga podkreśla później, że szlachta nie ^posiada tego doświadczenia), oraz kierować się miłością ojczyzny |I obywateli, którzy powierzyli im rządy nad sobą.

W kazaniach od drugiego do połowy ósmego Skarga omawia , sześć najgroźniejszych — jego~zdamem — chorób, nękających 1 organizm Rzeczypospolitej: brak miłości ojczyzny, „niezgody i roztyrki sąsiedzkie”, tolerowanie w kraju herezji, osłabienie (władzy monarszej, niesprawiedliwe prawa, wreszcie „grzechy \j_złoąci jawne)’. Jak wynika z kazania ósmego, w tym ostatnim przypadkw-Skarga ma na myśli naruszanie przywilejów kościelnych oraz praw .publicznych. W poświęconych brakowi miłości ojczyzny i ofiarności dla niej kazaniu drugim wymienia on przede wszystkim dobrodziejstwa, których obywatele doznają za sprawą Rzeczypospolitej. Pierwszym z nich jest możliwość wyznawania prawdziwej wiary katolickiej, odpierającej dotychczas z powodzeniem ataki „herezji”, następnym — władza królewska, godząca się doskonale ze „złotą wolnością” („iż tyranom nie służycie, jedno bogobojnym panom i królom, które sami sobie obieracie”). W dalszej kolejności kaznodzieja królewski wylicza dobrobyt materialny, umożliwiający korzystanie ze zbytków nie znanych przodkom, oraz pokój z sąsiadami, , jakiego wiele królestw nie mają”. Skarga zwraca tu wyraźnie uwagę na ową gospodarczą i polityczną koniunkturę XVI stulecia, sprzyjającą rozkwitowi Polski w tym okresie, o której była mowa na początku Wstępu.

4*