DSC02769

naszej planety®¹. Stosunkowo blisko już stąd do zakwestionowania obowiązującej struktury hierarchicznej bytów, wprowadzenia chaosu i destrukcji do usankcjonowanego teologicznie ładu. Proces ten następował powoli, niczym erozja gleby, choć i nie brakło w nim także dramatycznych, a nawet tragicznych momentów.

U samego końca myślowych zawirowań, wypływających wszak nie ze spekulacji, ale z naukowych dociekań i obserwacji, tuż przed wielką przemianą i narodzinami nowożytności — niepokój co do dalszych losów świata, w dwa lata po przykładnym spaleniu na stosie Giordana Bruna, zajmująco wyraził William Shakespeare. Ulissesowi, bohaterowi trojańskiej tragikomedii Troilus i Cressida (pierwsze wystawienie —1602, wydanie — 1609), autor przywiązany do tradycyjnego porządku nakazał w scenie II wypowiedzieć znamienną przestrogę:

Nawet niebiosa, planety i ziemia Uznają stopień, pierwszeństwo i miejsce,

Niezmienność, drogę, proporcję, kształt, porę,

Urząd i zwyczaj w całym swym porządku.

Oto planeta jaśniejąca, Słońce,

Szlachetne miejsce zajmuje na tronie,

Pierwsza wśród innych na niebieskiej sferze,

Zbawiennym okiem leczy złe aspekty Niesprzyjających układów wśród planet,

A światło jego jak rozkaz królewski Do złych i dobrych mknie niepowstrzymanie.

Lecz gdy planety zmieszane złowrogo

Wpadają w nieład, jakie plagi, jakie Starcia złowróżbne, jaka wściekłość morza,

Trzęsienia ziemi i wichrów szaleństwo, ||

Lęk, zmiany, groza - gniotą, rozszarpują, j Wstrząsają, aby wyrwać z korzeniami 1 Jedność i pokój zaślubione w państwach! !

O, jeśli zachwiać rzeczy kolejnością, f Ową drabiną najwyższych zamysłów,

Choroba stoczy osiągnięcia! Jakże

Społeczność, stopnie w szkole, bractwa w miastach, I

Handel spokojny do odległych brzegów;

Jak pierworództwo i prawo starszeństwa,

Korony, berła i wieńce zwycięstwa Mogłyby miejsce uzyskać właściwe,

Gdyby nie owe stopnie kolejności?

Zniszczcie kolejność, zwolnijcie tę strunę I posłuchajcie, jaki rozdźwięk wzrośnie!

Rzecz każda zaraz na inne uderzy:

Wzburzone wody urosną nad brzegi I w papkę zmienią cały ten glob twardy.

Słabość zostanie niewolnicą siły I syn nikczemny zamorduje ojca.

Siła ma dobrą być, inaczej dobro I zło, wśród których wiekuistej kłomi Tkwi sprawiedliwość, utracą swe imię -A z nimi zniknie także sprawiedliwość⁸⁹.

⁸⁹ W. Shakespeare, Dzieła wszystkie, t. III: Komedie 2, przeł. M. Słoma 2004,^s- 462—463.

1

Zob. A. Koyre, Odzamkniętego świata do nieskończonego wszechświata, przcł. O. i W. Ku-łiscy, Gdańsk 1998, s. 23—32.