DSC06369 (3)

-    płeć,

-    wiek,

-    wykształcenie,

-    struktura rodziny,

-    miejsce zamieszkania lub urodzenia,

-    przynależność do klasy szkolnej,

-    przynależność do organizacji młodzieżowej,

-    określone cechy osobowości nauczyciela lub ucznia,

■* iloraz inteligencji,

-    patologia społeczna w rodzinie,

-    zły przykład środowiska rówieśniczego itp.

W niektórych badaniach trudno określić te zmienne, bo jednym razem mogą one pełnić rolę zmiennej zależnej, a drugim zmiennej niezależnej. Taka sytuacja może np. występować w przypadku badania aspiracji edukacyjnych młodzieży. Jeśli tematem badań uczynimy: Czynniki warunkujące aspiracje edukacyjne młodzieży szkolnej, to aspiracje pełnią tutaj rolę zmiennej zależnej, bo ich poziom zależy od różnych czynników będących przedmiotem badania. Jeśli natomiast temat badania będzie sformułowany następująco: Wpływ aspiracji edukacyjnych młodzieży na ich osiągnięcia szkolne, to aspiracje będą zmienną niezależną, a zmienną zależną będą osiągnięcia szkolne.

W odniesieniu do wcześniejszych przykładowych problemów i hipotez badawczych można sformułować następujące gmienne:

-    Zmienna zależna: zjawisko agresji wśród młodzieży gimnazjalnej.

-    Zmienne niezależne: czynniki warunkujące agresję wśród młodzieży gimnazjalnej, takie jak: środowisko rodzinne, środowisko rówieśnicze, media, szkoła i płeć.

Niektórzy autorzy w grupie zmiennych niezależnych wyróżniają:

-    Zmienne niezależne główne.

-    Zmienne niezależne uboczne.

Podstawą tego wyróżnienia jest siła oddziaływania zmiennych niezależnych na zmienną zależną. Te, które oddziałują najsilniej nazywa się zmiennymi niezależnymi głównymi, a pozostałe ubocz-

81