DSC07070 (2)

właściwe im podziały; tafc np. okres pierwszych 28 dni (4 tygodnie) zwany jest w pediatrii noworodkowym (do odpadnięcia pępowiny); pierwszy rok *vcia zwany jest niemowlęctwem. Pedagodzy 2 i 3 r. życia nazywają wiekiem poniemowlęcym, 4-6 r. życia — przedszkolnym; okres od 7 do 11-12 r. życia to młodszy^r wiek szkolny, po nim ma miejsce faza dorastania. Okres od 3 do 9 roku życia (pamiętajmy jednak o różnicach indywidualnych) u dziewcząt oraz do i l r. życia u chłopców nazywany bywa dzieciństwem, a po tym okresie do 17—18 r. życia — okresem młodzieńczym lub adolescencją.

Niekiedy podziały podawane przez psychologów lub specjalistów niektórych szczegółowych dziedzin wiedzy (np. neurońzjologii) są rozbieżne z podanymi w rym rozdziale. Rozbieżności te niekoniecznie oznaczają, że inne podziały są złe, mogą bowiem wynikać z tego, że podziały owe zostały dokonane przy obraniu innych zjawisk rozwojowych za podstawę lub dotyczą (o ile są to rozbieżności wieku w latach) innych populacji, odmiennych genetycznie lub żyjących w odmiennych warunkach klimatycznych i bytowych.

Z uwagi na te ostatnie różnice postuluje się stosowanie kryterium wieku tzw. rozwojowego (w odróżnieniu od wieku kalendarzowego), które za momenty graniczne przyjmuje np. wyrzynanie się zębów, przebieg procesów kostnienia czy zaawansowanie w dojrzałości biochemicznej bądź rozwoju płciowym. Można bowiem powiedzieć, że prawdziwymi rówieśnikami są ci, u których pojawił)' się takie same symptomy rozwojowe, a nie ci, którzy ukończyli tyle samo lat.

To ostatnio przytoczone sformułowanie jest niezmiernie ważne dla rodziców i nauczycieli. Zabawa bowiem dziecka, a szczególnie jego nauka powinny przebiegać u grupie jego rówieśników „rozwojowych”. Wtedy to właśnie łatwiej udaje się uniknąć okazji do powstania u dziecka w takim samym wieku kalendarzowym co i większość członków grupy rówieśniczej, lecz w rzeczywistości młodszego rozwojowo, kompleksów na tle lekceważenia go jako mniej zdolnego. Gdy dziecko nieco wolniej się rozwija, gdyż taka jest jego indywidualna specyfika rozwoju, nie musi to oznaczać, że jest słabsze, gorsze czy mniej zdolne od swych rówieśników — choć taki kompleks u niego i rodziców oraz otoczenia może się wytworzyć.

Kompleksy mogą powstać również z racji przyśpieszonego lub opóźnionego dojrzewania. Fakt, że dziecko wcześniej dojrzewa, wynika z jego szybszego rozwoju ogólnego, a to szybsze jego tempo może być spowodowane zarówno różnicami uwarunkowań genetycznych, jak i właściwościami warunków bytowych. Również przyczyny późnego dojrzewania tu mają swe źródła. Różnice pod tym względem nie oznaczają więc, a przynajmniej nie muszą oznaczać większej czy mniejszej wartości biologicznej dziecka (jeżeli wykluczyć przyczyny patologiczne).

Niemniej jednak dzieci — a szczególnie dobrze daje się to obserwować u dziewcząt — wtedy, kiedy tkwią w grupie towarzyszy wcześniej lub później od nich dojrzewających, ten fakt różnienia się od nich odczuwają w sposób bardzo wyraźny. Na ogół dojrzewający wcześnie uważają się za „lepszych”,

późno zaś dojrzewający ukrywają to opóźnienie i niekiedy wytwarza to w nich kompleksy mniejszej wartości. W wyniku tego powstają pewne cechy charakterologiczne, które zaobserwować można u dzieci szczególnie wcześnie dojrzewających: chłopcy są zazwyczaj „bardziej atrakcyjni fizycznie”, bardziej zrównoważeni, „wciągnięci w życie”, odpowiedzialni — podobnie jest u dziewcząt, z tym że mniej niż u późno dojrzewających spotyka się „postaw negatywnych”.

Chłopcy dojrzewający szczególnie późno są bardziej ekspresywni, aktywni, gadatliwi, gorliwi, wnikliwi, odkrywczy i impulsywni — są oni jednak w swym odczuciu jakby „kalecy” w porównaniu do swych wcześniej dojrzewających rówieśników, a dziewczęta później dojrzewające są dodatkowo bardziej skłonne do uznawania dominacji swych wcześniej dojrzewających rówieśniczek. W okresie dojrzewania chłopcy wcześniej dojrzewający są mniej neurotyczni, lepiej oceniani przez otoczenie, natomiast są mniej tolerancyjni względem niejasnych, zagadkowych sytuacji.

Przypomnijmy jednak, że powyższe cechy —jak wolno mniemać — powstają głównie z racji stosunku osobnika o różnym tempie rozwoju biologicznego do inaczej rozwijającej się grupy. Nic też dziwnego, że cechy te często zanikają po okresie dojrzewania i nie muszą być typowe dla tych osób w wieku dorosłym.

Opisane powyżej dwa pierwsze (I-II) okresy rozwoju — a więc rozwój w młodości — bardzo wyraźnie różnią się od siebie pod względem przebiegu rozwoju niektórych tkanek (por. ryc. 4). Tak więc w ciągu pierwszych kilku lat życia najszybszy jest rozwój układu nerwowego, stosunkowo równomierny

Ryc. 4. Rozwój wielkości, i masy ciała oraz niektórych układów w ciągu okresu rozwoju progresywnego

37