DSC07095 (4)

postawę, która podobnie jak szereg innych, np. uznanie praw dziecka w rodzinie czy współdziałanie, podlega zmianom w miarę rozwoju dziecka. Typowanie takiej postawy jako jednego z krańców bieguna podstawowego wymiaru jest niesłuszne, gdyż tego rodzaju wymiary powinny być, jeśli to możliwe, stałymi wyznacznikami ustosunkowania się rodziców do dziecka.

Budzą się jeszcze inne zastrzeżenia. Z niewiadomych powodów autor wiąże nadmierne pobłażanie z miłością i władzą rodzicielską. Pobłażliwi rodzice pozwalają dziecku na więcej niż niepobłażliwi i raczej pobłażliwość powinna być umieszczona w modelu nie powyżej, lecz poniżej osi miłości, a tym samym bliżej swobody. Oprócz tego jako jej przeciwieństwo podano zaniedbywanie, a przecież w praktyce posługujemy się zwykle skalą „pobłażliwość — surowość”. Także inne przeciwieństwa, np. „chroniące pobłażanie — obojętność”, budzą wątpliwości, toteż wbrew twierdzeniu autora, iż podany zbiór postaw porządkował na zasadzie biegunowego przeciwieństwa, tego rodzaju uporządkowania w modelu właściwie nie można znaleźć.

Nie wnikając w dalsze szczegóły, należy zgłosić ponadto zastrzeżenia przeciw niewłaściwemu, jak się wydaje, sposobowi dobierania przez autora podstawowych wymiarów w taki sposób, aby jeden z ich biegunów stanowił zarazem maksimum i optimum dla zachowań rodzicielskich. Wymiary te powinny mieć swe optimum w środku kontinuum, a bieguny powinny reprezentować nadmiar i niedomiar pewnego rodzaju ustosunkowania do dziecka.

Typologia Makarovića (1977) wywodzi się wprawdzie z typologii Schae-fera, jak o tym sam autor mówi, jednakże jest ona wynikiem twórczego jej przekształcenia. Zamiast wymiaru „miłość—wrogość” przyjmuje on jako przeciwieństwa: przychylną przewagę nagród oraz nieprzychylną przewagę sankcji, uważając, że są one wyrazem stosunku przychylnego i nieprzychylnego do dziecka. Na miejsce wymiarów „władza—autonomia” wprowadzono tu przewagę władzy matki i przewagę władzy dziecka w stosunkach między matką a dzieckiem. Przecięcie się tych wymiarów pod kątem prostym tworzy 4 pola wskazujące na 4 typy stosunku matki do dziecka. Typologię tę przedstawia rycina 3. Są to następujące typy:

Typ monarchie wy. Cala władza skupiona została w rękach jednej osoby (matki), ale jest to władza w istocie życzliwa (przeważają sankcje dodatnie), i uznawana przez dziecko.

Typ demokratyczny. Matka zezwala na dużą niezależność dziecka, w przekonaniu, że przynosi to dziecku korzyść. Pozostawia mu inicjatywę działania, jeśli jednak dziecko oczekuje jej pomocy, jest ona zawsze gotowa do współdziałania z nim.

Typ tyraniczny. Matka ma dużą władzę, którą wyzyskuje do hamowania spełnienia przez dziecko jego pragnień — zmusza je ona do postępowania zgodnie z jej własnymi życzeniami i jej zasadami moralnymi. Dziecko jest właściwie wykorzystywane przez matkę jako narzędzie do osiągnięcia jej własnych celów.

łyp

anarchiczny

nieprzychylna przewaga — sankcji

przychylna

przewaga

nagród

. '«p

tyraniczny

w

przewago władzy marki

łyp

monarchiczny

łyp

demokratyczny

Ryc. 3. Typy postępowania macierzyńskiego według Makaroviia (1977)

Typ anarchiczny. Matka zezwala na niezależność dziecka, ale nie z miłości do niego. Przeciwnie, nie przejmuje się ona po prostu jego sytuacją, lub nawet nie chce mieć z nim żadnego kontaktu. Wiąże się z tym uciekanie się do sankcji, których oddziaływanie jest w wysokim stopniu ujemne, a które mają uniemożliwić dziecku ograniczanie matki w czymkolwiek.

Autor sądzi, że ze względu na znaczenie pierwszych lat dla całego życia jednostki i roli, jaką odgrywa matka w tej pierwszej fazie rozwoju dziecka, studium macierzyńskiego zachowania ma duże znaczenie dla zrozumienia nie tylko rozwoju jednostki, lecz i rozwoju całego społeczeństwa, a także historii ludzkości widzianej w całości.

Typologia Makarovića stanowi interesującą próbę uporządkowania odmian zachowań macierzyńskich, stosunkowo prostą i łatwą do zapamiętania. Jednakże wydaje się ona zbyt uproszczona i właściwie traktuje bardziej o sposobie zachowania się matki niż o jej stosunku uczuciowym do dziecka, który tak wyraźnie występuje w typologii A. Roe. Wymiary podane przez Makarovića sprowadzają się w zasadzie do zachowań kontrolujących i systemu kar i nagród, gdyż „przewagę władzy matki" należy pojmować jako silną kontrolę zachowania dziecka, a „przewagę władzy dziecka” jako słabą kontrolę ze strony matki. Drugi wymiar: „nieprzychylna przewaga sankcji — przychylna przewaga nagród” wskazuje na rodzaje środków wychowawczych towarzyszących tej kontroli: czy stosowane są raczej kary, czy raczej nagrody. Jedynie przymiotniki „przychylne” i „nieprzychylne” określają wyraźnie stosunek do dziecka, co zdecydowanie nie wystarcza do uporządko-

175