DSC06430

142 R. Kotuński

ppm

ppm

1 - jezioro Punus-Jarwi 1; 2 - Morze Karskie, Morze Białe, Morze Czarne 1, Morze Bałtyckie 2; 3 - Oceany — niebieskie pole (Ocean Indyjski; 3 — czarna linia, Pacyfik; 4 - czerwona linia)

Rys. 5.3. Zmienność geochemiczna wybranych metali w konkrecjach z różnych akwenów

Źródło: Kotliński na podstawie danych Strachów, 1986; Win-terhalter, 1980; Skomiakowa, 1989; Kotliński, 1993.

szereg: Ni-Mn-Mo-Co-Cu-Pb- Zn-Ti-V-Fe-Sr-Ba--La-Ga-Sc-Cr (tab. 5.7). Autor podziela pogląd Wedephola [1960], który wiąże wyższe zawartości pierwiastków rzadkich z działalnością hydro-termalną. Z kolei Strachów [1986] przyjmuje, że koncentracja pierwiastków rzadkich jest wynikiem sedymentacji materiału terrygenicznego, przy czym wielkość oceanu i związana z tym ilość i rodzaj materiału osadowego dostarczanego do zbiornika mają bezpośredni wpływ na stopień koncentracji. Zdaniem tegoż badacza, działalność wulkaniczna może mieć znaczenie lokalne, a ilość materiału wulkanicznego jako źródła metali jest niewielka. Manganowe rudy wulkaniczne wykazują szybki przyrost w warunkach intensywnej akumulacji, natomiast pelagiczne nadzwyczaj powolny przyrost w warunkach niskiego tempa akumulacji osadów. Ilość konkrecji oceanicznych szacowana jest na około 80-90 x I0^y ton.

1 - tlenkowe rudy oligoceńskie; 2 — węglanowe rudy oligoceńskie; 3 - konkrecje morskie; 4 - konkrecje oceaniczne

Rys. 5.4. Zmienność geochemiczna wybranych metali w rudach

Źródło: Kotliński na podstawie danych Winterhalter, 1980; Strachów, 1986; Skomiakowa, 1989; Kotliński, 1993.

Badając bilans pierwiastków chemicznych w oceanach, D.R. Horn i Adams [1966] zauważyli, że część pierwiastków występuje w oceanie w nadmiarze w stosunku do ich zawartości na kontynentach. Takimi „nadmiarowymi” pierwiastkami są, ich zdaniem, właśnie mangan, a ponadto chlor, siarka, brom, jod oraz molibden. Metale te występują w wodzie oceanicznej w postaci jonów, w stanie zaadsorbowanym przez cząstki koloidalne, które wchodzą w skład zawiesiny o różnym stopniu rozdrobnienia. Zawartości metali w zawiesinie są kilkakrotnie wyższe od ich zawartości w fazie rozpuszczonej. Ważne znaczenie ma również udział tych pierwiastków w koloidalnych kompleksach organicznych i żywych organizmach. Jak już wspomniano, w masie materiału terygenicznego transportowanego do oceanów (w ilości 21,7 min ton rocznie), cząstki koloidalne w zawiesinie i składniki rozpuszczone stanowią 90% [Iwanow, 1990]. Stężenia w wodach oceanicznych takich pierwiastków śladowych, jak: Cu,