DSC07138 (5)

naukowej. T. G. Voigtel wydał Genealogische Tabellen zur Erlauterung der Europaischen Staatęn-Geschichte (Halle 1811 i.supl. 1829). K. B ehr w r. 1854 opublikował Genealogie der in Europa regierenden Furstenhauser (2 wyd. Lipsk 1870,. supl. 1890), cenne po dziś dzień, przewyższające nieskończenie rozpo-, wszechnione szeroko tablice genealogiczne J. Hubnera z początku XVIII w.¹⁵⁹ lub genealogie podane w formie opisowej w dykcjonarzu Ludwika M o r e r i wydanym w połowie tegoż stulecia ^1C0. Zestawienia B e h r a, jeśli chodzi o dynastów niemieckich, zostały uzupełnione dzięki nowemu wydaniu V o i g 11 a dokonanemu przez L. A. C o h n a¹⁶¹. W r. 1846 w Bazylei ukazały się cenne Genealogische Tabellen zur Geschichte des Mittelalters bis z. J. 1273 opracowane przez F. Brommela. W ślad za tymi publikacjami poszły dobre monografie genealogiczne poszczególnych rodzin panujących. Ch. H a u 11 e opracował Genealogie des erlauchten Hauses Wittelsbach (Miinchen 1870), O. P o s s e, Die Wetńner (Leipzig 1897), J. Grossmann, E. Berner, G. Schuster, K. Th. Z i e g 1 e r, Genealogie des Gesamthauses Hohenzollern (Berlin 1905).

Te prace monograficzne, jak również liczne herbarze prowincjonalne, nie pozostawały w tyle za doskonalącą się wtedy tak szybko erudycyjną metodą badań historycznych i zdecydowanie przewyższały współczesne francuskie publikacje tej treści.

5. POZANAUKOWE SZLAKI GENEALOGII

Przełomem w metodzie badań genealogicznych stało się opublikowanie w Londynie w r. 1869 przez angielskiego przyrodnika, Franciszka G a 11 o n a, dzieła pt. Hereditary Genius^ltfł. Zwróciło ono uwagę biologów na genealogię jako na źródło dowodzenia dziedziczności i zrobiło ze skromnej nauki pomocniczej historii rzekomą walną pomoc dla dyscyplin, do których obsługiwania genealogia nie mogła nadawać się ze względu na gatunek ogromnej większości swego materiału źródłowego. Uwarunkowana charakterem tego materiału metoda badań genealogicznych mało ma bowiem wspólnego z metodą stosowaną w naukach przyrodniczych.

Ottokar Lorenz, autor głośnej pracy pt. Lehrbuch der gesamten wissen-schaftlichen Genealogie (Berlin 1898), zerwał z dawnymi skromnymi celami postawionymi genealogii przez Gatterera i zrobił z niej naukę samodzielną, stojącą na pograniczu historii, nauk politycznych i biologii. Zadania te, przekraczające o wiele realne możliwości genealogii, pociągnęły do współpracy uczonych, a w jeszcze większym stopniu pseudouczonych najrozmaitszego typu. Obok historyków, prawników, socjologów, nie zbrakło tam biologów i lekarzy. Nową metodykę i terminologię, wynikającą z tak poszerzonego zakresu genealogii,

Geiuaiogi»Ju Taislltn, 4 tomy, Leipzig 1719 — 1724 i 2 wyd. 1728—1744, oraz t. V. stanowiący uzupełnienie' oprać, przez królową duńską Zofię i wyd. w Kopenhadze w 1. 1822 — 1824.

^lua Lt Grand Dictionnairt Hittoriąut, najlepsze wyd. z r. 1759 w 10 tomach, Artykuły historyczne pióra L. C h a s o t dc hi o n t i g n y.

^lat Siainmiaftln zur Gtschichta itr Dtutschen Staann md der Sitdrrlande, Brnunschweig 1871.

* ^,u2 Nowe wyd. 1914.

wprowadzili w żyde w latach 1904 do 1914: Stefan Kekule v. Strado-n i t z¹⁶³, Oskar H a g er¹⁰⁴, Edward Heydenreic h¹⁰⁵, bar. Otto v. Dun-gern¹⁸⁰. Ośrodkiem studiów polegających przede wszystkim na sporządzaniu . wywodów przodków, stała się założona w Lipsku Zentralstelle fiłr Deutsche Persa-nen- u. Familiengeschichte. Instytucja ta wydawała od r. 1921 Deutsche Ahnentafeln in Listenform, od 1925 Deutsche Stammtafeln in Listenform, od r. zaś 1932 Ahnentafeln Beriihmter Deutscher. W Gotha począwszy od r. 1925 poczęto wydawać roczniki pt. Ausgewahlte Ahnentafeln der Edda.

I w innych krajach w owych latach ożywiły się zainteresowania genealogiczne. Prace z tej dziedziny poczęły się ukazywać nie tylko spod pióra mniej lub więcej uzdolnionych amatorów, ale i historyków większej miary. W Polsce (zob. rozdz. nast.), w Rosji," na Węgrzech, w Czechach, Skandynawii, Holandii, Belgii, w krajach anglosaskich, mamy do zanotowania wiele cennych publikaq’i. Holandia dała jeden z najbardziej wziętych podręczników teoretycznych pióra prof. J. V a n M a a n e n’a pt. Wetenschappelijke Genealogie (1901). Wybitnego teoretyka miała też ostatnio Belgia w osobie J. J a c q u a r t^ła autora La gśndalogie modeme. Les faites genealogiąues (1940). Tylko Francja poza kilku odosobnionymi autorami prac o wartości erudycyjnej nie zdobyła się na wydatniejszą działalność w tej dziedzinie.

Olbrzymi rozwój literatury genealogicznej przyniosły w Niemczech rządy fa*szyzmu hitlerowskiego. Genealogia, dysponująca specjalnymi katedrami na niemal wszystkich uniwersytetach niemieckich, stała się tam wtedy prawie całkowicie fikcją naukową o celach wychowawczo-politycznych. Zyskała też i zgoła praktyczne zastosowanie jako środek udowodnienia rzekomej „czystości rasowej“. Prawie cała niemiecka literatura genealogiczna z tych lat, zwłaszcza wszystko to, co dotyczyło strony teoretycznej, jest najzupełniej bezwartościowe.

Cennym wkładem w teorię genealogii są prace O. Forst Battaglii, wiedeńczyka pracującego potem na emigracji W Szwajcarii, znanego dobrze i polskim czytelnikom¹⁰⁷. Autor dobrego, zwięzłego podręcznika pt. Genealogie (Leipzig 1913), w latach późniejszych przeciwstawiał się nadużywaniu genealogii dla uzasadniania rasizmu, ale z przyrodniczym traktowaniem przedmiotu nie zerwał¹⁰⁸. W pracach jego, zwłaszcza mających charakter popularyzatorski, znaleźć można czasem pewne ciekawostki genealogiczne, z pozoru sensacyjne, lecz w gruncie rzeczy pozbawione realnego znaczenia historycznego¹⁰⁰.

Z niemieckiego dorobku lat ostatnich zasługują na uwagę wartościowe prace

^łn# Ahnentąfel-Atlas, Berlin 1898—1904.

^1,14 Uśbtr Aliiieiibiai/ferung, Deutscher Herold 1905 XXXVI.

^,,,s Handbuch dtr prahrischen Genealogie, 2 tomy, Leipzig 1913.

= ? Ahntn deutscher Fiirsten. I Haiu Zollem, 1906. — MutteruAmme, Graz 1924. — Aut Jem Dinie IWttekinds, 1935,

^1,17 Zadebiutował wywodem przodków Marii Leszczyńskie) (RH 1913 IV). zai w latach następnych byl autorem szeregu artykułów umieszczanych w Mieś. Herald.

***** Wistentchąfi liche Genealogie, Bern 1948. — Traitd de ginłalogie, Lausanne 1949.

^,"° Dat Geheimnis Jet Blutet, Wien 1932. Częściowy przekład polski pt. Tajemnica krrni, Przcgl. Wspólcz. 1933 XLIV, 1934 XLV.

103