DSC07323

VIU MARHK MASKO. EPOKA I BIOGRAFIA

W grudniu 1948 roku odbył się w Warszawie Kongres Zjednoczeniowy PPR i PPS; powstała Polska Zjednoczona Partia Robotnicza. Zakończył się tym samym trwający od końca wojny proces budowania w Polsce nowego ustroju — demokracji ludowej, socjalizmu, którego filozoficzną podstawę stanowił marksizm-leninizm. a założenia ustrojowe wzorowane były na modelu realizowanym w Związku Radzieckim. Sformułowaniu na Kongresie zasad demokracji ludowej oraz założeń planowej gospodarki narodowej towarzyszyło określenie roli i zadań literatury polskiej, a także jej miejsca w nowym ustroju. W deklaracji ideowej PZPR znalazło się stwierdzenie:

Demokracja ludowa rozwijająca się w kierunku socjalizmu musi dokonać również zasadniczych przemian w dziedzinie kulturalnej. Musi przejąć wielki dorobek postępowy twórców wszystkich dziedzin kultury polskiej, musi nawiązać do tradycji postępowych, humanistycznych i demokratycznych, istniejących w naszej kulturze, nawiązać do okresów rozwoju kultury narodowej, związanych nierozerwalnie z walką sił postępowych narodu polskiego przeciwko wstecznictwu.

Dla spełnienia tych zadań demokracja ludowa musi zwalczać w kulturze narodowej wszelkie wpływy elementów wstecznych, musi rozwinąć kulturę, naukę, sztukę związaną z dążeniami mas ludowych, odzwierciedla-jącą ich pragnienia, wychowującą naród w duchu humanizmu, demokracji, socjalizmu *.

Była to zapowiedź unifikacji i uniformizacji reguł ideologii i literatury, a wzorcem literackim w pełni realizującym polityczne i społeczne zasady nowego ustroju miał być obowiązujący w literaturze radzieckiej od lat trzydziestych wzorzec realizmu socjalistycznego.

Niedługo po Kongresie Zjednoczeniowym, bo w styczniu 1949 roku, odbył się w Szczecinie IV Walny Zjazd Związku Zawodowego Literatów Polskich, na którym realizm socjalistyczny ogłoszono metodą twórczą oficjalnie obowiązującą w polskiej literaturze i sztuce, a wierność socrealistycznym postulatom stała ¹ się kryterium oceny i normą estetyczną. Stefan Żółkiewski, czołowy ideolog polityki kulturalnej tego okresu, powiedział z trybuny Zjazdu:

Chcemy, aby literatura pomagała budować socjalizm w Polsce. [...] Niech wartość dzieła sprawdza się odpowiedzią na pytanie, co zdziałało dla odbudowy socjalizmu w Polsce, jak wzbogaciło duchowo jego budowniczych jako budowniczych socjalizmu, jako ludzi współczesnych, walczących o pełnię duchowego i materialnego wyzwolenia od ucisku złej, ciemnej, przesądnej, egoistycznej przeszłości. [...] Oto postulaty krytyka: rzeczywistość polska i współtworzenie jej, zaangażowanie się społeczne pisarza, znajomość marksizmu-leninizmu, podstaw teoretycznych kultury nowożytnej, znajomość wielkiej tradycji pisarskiego rzemiosła, szkoła literatury radzieckiej².

Założenia realizmu socjalistycznego³. Naczelną zasadą socrealizmu był ścisły związek dzieła z rzeczywistością, którą jednak należało odzwierciedlać w literaturze z uwzględnieniem kilku podstawowych dyrektyw: partyjności (zgodności systemu wartości dzieła z linią partii), ideowości (wierności zasadom marksizmu-leniniżmu) i ludowości (przedstawiania świata z perspektywy ludu pracującego miast i wsi). Literatura realizmu socjalistycznego miała ponadto odznaczać się optymizmem (po-kazywała bowiem budowę nowego, lepszego świata postępującą zgodnie z obiektywnymi prawami, historii, co gwarantowałc sukces tego zamierzenia), dydaktyzmem (stąd dychotomiczy podział na bohaterów pozytywnych — będących wzorami

1

Deklaracja ideowa PZPR, „Nowe Drogi” 1949, nr 1, s. 17

2

| S. Żółkiewski, Aktualne zagadnienia powojennej „Kuźnica” 1949, nr 4, s. 1—2.

3

W. Tomasik, Polska powieść iniifmriM|M^| perswazji literackiej, Wrocław 1988; W. To ra asi k, | zmie, Bydgoszcz 1993; W. Wielopolski,

1956, Wrocław 1987; T. Wilkoń, Polska,

1949-19551 Gliwice 1992; P. Ki nej [w:] Z problemów literatury \ szawa 196S t. 3; J.Łukasiewi socrealizmu {w:J Polskie