DSC07639

wistów określał trzy prawa konstruktywizmu A tektoniki, faktury i konstrukcji. „Tektonika, pisał, kształtuje się i wypływa z jednej strony z istoty samego komunizmu, z drugiej z celowego wykorzystania przemysłowego materiału". W tym ujęciu tektonika to przede wszystkim sformułowanie celu, to treść, jakby powiedział Tarabukin, działalności produktywistycznej. Treść, która nierozdziełnie związana jest z matę-rialno-procesualnym charakterem formy. Proces ten definiują-faktu-ra i konstrukcja: faktura rozumiana jako obróbka materiału, konstrukcja zaś jako organizacyjna formuła zespalająca wyznaczony przez tektonikę cel z opracowanymi przez fakturę środkami. Konstrukcja to „uformowanie pomysłu przez wykorzystanie przetworzonego materiału''.

Wewnętrzna ewolucja produktywizmu zmierzała do coraz większego wyolbrzymiania problemów ideologicznych. Praca w dzredzi- r¹ nie „świadomości" stawała się istotniejsza niż praca w dziedzinie materiałów. Dydaktyzm produktywizmu mieścił się już w jego postulatach organizacyjnych, lecz tam miał jeszcze odniesienie w materialnej sferze produkcji. W ujęciu Gana, a szczególnie w późniejszych wypowiedziach innych teoretyków ruchu, rozpływał się już bez reszty w ideologii, nabierając nawet charakteru formuły etycznej „Konstruktywizm - pisała Olga Cziczagowa - nie jest prądem w sztuCe {...] Konstruktywizm to ideologia powstająca w proletariackiej Rosji (...) Dla rozszerzenia nowej działalności my konstrukływiści - powinniśmy dążyć do otwarcia się na wszystkie dziedziny ludzkiej kultury i burząc od wewnątrz stare, mieszczańskie postawy, organizować nowe formy bytu, poprzez wychowanie nowego konstruktywnego człowieka

Ewolucja ta miała swe przyczyny. Pamiętajmy, że początki probtiF matyki produktywistycznej przypadają na Iatąjf919-1922j w sztuce zazębiając się jeszcze z konstruktywizmem analitycznym i jego wersją utylitarną - w rzeczywistości historycznej Związku Radzieckiego -przypadały na ostatni okres komunizmu wojennego i na okręs nowej polityki ekonomicznej - NEP, trwając aż do pierwszej pięciolatki. Pr&ffiftrjaKoSa produkcji, a zwłaszcza produktów - charakterystyczny dła wcześniejszych dyskusji produktywłstycznych, w sensie artystycznym bliski był jeszcze dociekaniom analitycznym konstruktywis-tów i ich utyłitaryzmowi. Na płaszczyźnie społecznej, w sytuacji ogólnego kryzysu gospodarczego kraju, był enigmatycznym wezwaniem kierowanym do producentów pozostających na poziomie chałupniczej pracy rzemieślniczej. „Mistrzostwo produktywistyczne" w przemyśle pozostawało wizją przyszłości, potrzeb jeszcze nie należało projektować - narzucały się same. „W swych pierwszych czasach - wspominał Strzemiński - komunizm w Rosji był czysto konsumpcyjny i dla nich zagadnieniem najważniejszym było jak jeden siennik i dwie pary starych śniegowców podzielić pomiędzy pięć osób. W miarę jednak rozwoju konstruktywizmu z jego kultem nowoczesnej produkcji (maszynowej, nie samej maszyny, jak futuryści) wytwarza się impuls w kierunku wzmożenia tej produkeji(...l' jRjwałtowna industrializacja kraju, rozpoczynająca się wraz z NEP-em, musiała jYdrrak Jeszcze odsunąć na plan dalszy dyskusje ó jakości - preferując ilościowy wzrost produkcji. Jednocześnie przywracając częściowo kapitalistyczne formy gospodarowania, wymagała w tym przejściowym okresie wzmożonej pracy ideologicznej. Mobilizacja wszystkich sił w produkcji oddalała sprawy kultury, ale nakazywała intelektualistom określić swoje nowe miejsce w tym procesie. Preferowanie funkcji ideologiczno-dydaktycznych produktywizmu można odczytać jako odpowiedź na tak zarysowaną sytuację.!

Produktywiści, jako ideologowie, forrffułowali coraz wyraźniej organiżącyjno-produktywistyczne wizje własnej drogi do komunizmu, drogi, na której im właśnie przypadało uprzywilejowane miejsce. „Jedynie przez konstruktywizm - czytamy w Państwowym Planie Literatury- (to znaczy przez uprzednie opanowanie całej obiektywnie ważnej techniki kultury) przejdziemy do socjalizmujNasza epoka, to epoka niesłychanego rozpowszechnienia i wzrostu znaczenia organizacyjno-technicznych problemów. W naszych czasach konstruktywizm jest rzeczywiście kształtującą zasadą życia społecznego, systemem naszej epoki. U nas w radzieckiej Rosji, nabierze on szczególnego znaczenia jako metodologia całego naszego społecznego i kulturalnego żyda, jako droga do komunizmu"⁴⁶.1

12 - W ktęgu fcomirukl'

At

177