DSC08197

uv .WIERSZE W RODZAJU SATYRY”

w liście pan do dóbr jedzie „Aby dziwił sąsiady i kraj okoliczny” (w. 65); w satyrze mówi się o fantach, „za które poszły wsie dziedziczne”, w liście zaś, że z powodu podróżniczego zbytku „pełzną wsie, pełzną miasta”. Towarzyszą panu w podróży posprowadzani „z zagranic nakłady wielkimi” Szwajcar filozof, „głębokomyślny mędrzec”, Anglik ponury i „Francuz grzecznouprzejmy, świegotliwy gadacz” — jak żonie modnej w zmodernizowanym dworku towarzyszyć miała „francuska niewiasta** i cudzoziemiec-pasztetnik.

Do licznych i cytowanych uprzednio refleksji o cnotach przodków i do nakazów naśladowania ich zalet nawiązuje Krasicki w liście O obowiązkach obywatela. Do Antoniego hrabi Krasickiego:

Ojców naszych prostota, cnota starodawna,

Ta, która wzniosła naród, ta synom przykładem;

Ich się nauk trzymajmy, idźmy bitym śladem.

(w. 26—28) ⁷

Fragment ten i następujące po nim rozważania stanowią jakby pozytywne odbicie nagany z satyry Świat zepsuty, w której zarzucał synom, że nie wstąpili „w bite ślady** ojców i pradziadów. W tejże satyrze pisał Krasicki:

Oczyszcza wzgląd nieprawy jawne winowajcę.

Zdobycz wieków, zysk cnoty posiadają zdziercę,

Zwierzchność bez poważania, prawo w poniewierce.

(w. 30—32)

Natomiast w cytowanym liśćie ostrzegał:

¹ We fragmencie tym — co jest znamienne dla norm satyrycznego mówienia — autor zwraca się już do zbiorowego odbiorcy; owo „my” oznacza tu wszystkich czytających, a nie tylko, jak było w pierwszych dwudziestu czterech wersach tego listu, rozpoczętego apostrofą „Bra-der, obu Krasickich.

Tam, gdzie chłosta za zbrodnią nie zdoła pospieszyć.

Gdzie zwierzchność bez powagi, igrzysko z urzędu,

Przemoc szczególnych dzielna, a prawo bez względu,

Gdzie duma swobodności trzyma miejsce cnoty,

Tam nie Rzymian następcę, ale Hotentoty.

(w. 68—72)

Do przykładu Rzymu, który „cnotliwy zwyciężał*], a „występ^ ny zginął”, odwoływał się też Krasicki w satyrze Świat zepsuty (w. 65—70).

Przekonanie o tym, że zdrada i obłuda nie popłacają, wyrażone w satyrze Złość ukryta i jawna (w. 63—64), znajduje potwierdzenie w historycznym niejako materiale listu Do księcia Adama Naruszewicza:

Wyjdzie cnota na swoje i wieki zwycięża.

(w. 66)

O tym, że cnota później, „lecz lepiej wychodzi na swoje”, czytaliśmy też w Szczęśliwości filutów (w. 102).

W liście do Naruszewicza znajdujemy również refleksję o krótkotrwałości obłudy:

Czym kto jest, tym się wyda, z czasem maszka spadnie,

(w. 112)

bardzo bliską podobnej obserwacji w satyrze Złość ukryta i jawna:

Sama się złość z czasem odkrywa.

Spada maszka, a zdrajca, co pod nią przebywa,

Tym jeszcze wszeteczniejszy. im dłużej był tajny.

(w. 23—25)

W tejże satyrze — jak pamiętamy — pisał Krasicki, iż „Grunt wszystkiego podściwość, pobożność i z cnotą” (w. 134), co