DSC08196

Ul

„WIERSZE W RODZAJU SATYRY”

w tonie rozmowy, tematycznie związany z działalnością, zainteresowaniami czy aktualną sytuacją adresata lub (rzadziej) piszącego”⁵.

Matuszewska zwróciła też uwagę, że mimo podkreślanej w tytule obecności owego indywidualnego adresata, list jgst przeznaczony do publikacji, „co sprawia, że w konslrukfiii "wiersza uwzględniony. był' żąwsza ów podwójny adres!.’ ®, biorący f*a msągg także rrytigącą. .publiczność.

Wszystkie te obserwacje dają się potwierdzić listami Krasickiego. Tylko w jednym z nich, Do pana Lucińskiego, pod-dresąt zbiorowy ■=^-szlachfa~^:z- dominuje nad adresatem tytułowym. Tylko w tym liście odnajdziemy znamienny dla satyr zwrot „bracia” (w. 42), a stosowana tu przez autora 1. osoba liczby mnogiej nie odnosi się do piszącego i indywidualnego adresata, lecz do szlacheckiej zbiorowości. I końcowy morał mógłby bez żadnych modyfikacji znaleźć się np. w satyrze Pijaństwo czy Oszczędność:

Z oszczędności dostatek, z pracy się zysk wszczyna:

Pijmy skromnie miód, piwo — dojdziemy do wina.

(w. 73—74)

Ale i w innych listach, różniących się od satyr tonem bardziej osobistym i przewagą relacji narrator—adresat nad relacją narrator—odbiorca zbiorowy, znaleźć można fragmenty zbieżne z satyrami. Współbrzmi z obserwacjami i diagnozami Życia dworskiego fragment listu Do króla, podnoszący kwestie trudności w uczciwej karierze:

Człowiek prawy, więc skromny, natręctwa się lęka,

Wie, jak słaba u dworow jest cnoty poręka,

Wie, przez jak wielkie tłumy trzeba się przeciskać Temu, kto chce być znanym i poczciwie zyskać.

______(w. 29—32)

³ Ibidem, s. 332.

⁶ Ibidem.

LIII

■

„WIERSZE W RODZAJU SATYRY"

W liście Do Krzysztofa Szembeka, analizującym przejawy „dzikości” i towarzyszącego jej fanatyzmu, dostrzec można pewną analogię z opisem podobnych zjawisk w satyrze Pochwała głupstwa.

Już pierwsze wersy listu Podróż pańska_t skierowanego do księcia Stanisława Poniatowskiego, nawiązują do konkluzji satyry Podróż. Kończyła się ona stwierdzeniem, „iż dobrze w domu siedzieć”; w liście mamy zaś zdanie:

Że jeśli dobrze jeździć, lepiej w domu siedzieć.

(w. 2)

Analogii jest zresztą więcej:

Przepłynąwszy przez morza i zwiedziwszy ziemię,

Dajmy to, iż kto poznał wszystkie ludzkie plemię.

Cóż poznał? — To, co w domu miał na pogotowiu

(w. 21—23)

— to w satyrze Podróż. W liście Podróż pańska o tym samym problemie pisze Krasicki nieco szerzej:

Lepiej z władzy udzielnej korzystać choć w kącie Nizli peregrynować w cudzym horyzoncie I trudzić się niewczasem, żeby ludzi poznać.

Chcesz, czym są, czym być mogą, rozeznać i doznać, Znajdziesz to i u siebie, wszędzie lud jest ludem.

(w. 3—7)

W satyrze też mówił autor o niewczasach i uciążliwościach podróżowania. W obu utworach kpi ponadto z modnych wypraw do wód po zdrowie i z jeżdżenia „po rozum za granice”, co krytykował także w satyrze Mędrek. Zawarty w tym liście opis „polskiego rezonu” towarzyszącego wojażom bliski jest opisowi wyprawy Konstantyna z satyry Marnotrawstwo, nawet w konkretnych sformułowaniach. Konstantyn „dziwi kraje sąsiedzkie nierozumnym zbytkiem” (w. 115);