DSC08204

LXVUl „BROŃ ŻART U DOWCIPNEGO"

są podstawą ironii, ta z kolei „najczęściej polega na wykorzystani useman^cznejfwartości słów, na grarilu ich przcciwsUwuymi-scnsargj, których zestawienie W jednym szeregtmte^prowadn do ełelćtow metaforycznych, lecz właśnie do ironii”²².

W Złości ukrytej i jawnej mamy otwarte, nie budzące wątpliwości potępienie filutów. Mamy też, mimo tej jednoznaczności, fragment znamienny:

Człowiek grzeczno-podściwy, kiedy kraść i zdradzać Nakaże okoliczność, zdradzi i okradnie,

Ale zdradzi przystojnie i zedrze przykładnie,

Ale wdzięcznie oszuka, kształtnie przysposobi,

Ochrzci cnotą szkarade i złość przyozdobi,

A choć zraża sumnienie, niebo straszy gromem,

Śmieje się, zdradza, kradnie — i jest galantomem.

(w. 42—48)°

froniczna kompromitacja ganionych zachowań wynika z kontrastowego zestawienia słów wzajemnie się wykluczających. „Przysłówki dopełniające czasowniki są jakby cytatem, przytoczeniem ocen, które mogą pochodzić jedynie ze świata wartości owych bohaterów, a nie podmiotu wypowiedzi”²⁴. Z systemu wartości negatywnych bohaterów tej satyry wynika też konkluzja i jednocześnie zapowiedź dalszych rozważań: „Więc podściwych aż nadto” (w. 49). Ironiczny efekt ujawnia się natychmiast, bo wśród owych podściwych znajduje się Paweł, co

trzech mszów słuchał,

Zmówił cztery różańce, na gromnice dmuchał,

Wpisał się w wszystkie bractwa, dwie godziny klęczał,

Krzywił się, szeptał, mrugał i wzdychał, i jęczał,

A pieniądze dał w lichwę.

(w. 49—53)

“ Ibidem.

** Przykład ten, jak i większość następnych, podaję za T. Kost-kiewiczową.

²⁴ Ibidem, s. 319.

Znajduje się też krytykujący niecnotliwą hipokryzję Pawła Jędrzej, co

natychmiast zbyt szczery, nie już złością skrytą,

Ale jawnym wzgorszeniem zaraża i truje,

u którego

Leżą grzecznych bluźnierców dzieła na stoliku.

(W. 66—67, 72)

Ironiczny charakter ma też kolejna refleksja narratora:

Zwróćmy oczy. Już nadto tych scen zbyt żałosnych,

(w. 78)

bo dalsze sceny są jednak żałosne.

Już te przykłady pokazują kwestię bardzo istotną, o której była zresztą mowa w rozdz. II. Krasicki główny ątąkjueruje na zjawiską nowoczesne, a ich wspólnym mianowaniem" — przy całej różnorodności — jest lafizl pozór. obłuda, które manifestują się przede wszystkim w języku. Poprzez język więc najczęściej są demaskowane. W Szczęśliwości filutów Jędrzej posługuje się „przedajnym językiem”:

Jak zgodzą, jak zapłacą, tak chwali lub gani.

(w. 6)

W Marnotrawstwie Konstantyna rujnuje - poza własną głupotą —

niesyta stołowników zgraja,

Co się zyskiem obłudy karmi i opaja.

(w. 37—38)

Najdobitniej zjawiska te pokazuje jednak satyra Życie dworskie, Przejawy tego życia opisywane są z dwu różnych