DSC06603

316 R. Kotliński, K. Szamałek

hoims kiego, reprezentowana przez osady ilaste wstęgowane, formowane w zbiorniku pozostającym w bezpośrednim zasięgu topniejącego lądo-lodu, w fazie Bałtyckiego Jeziora Lodowego. Najstarszą jednostkę holocenu stanowi formacja z Basenu Gdańskiego, którą tworzą osady ilasto-mu-laste, homogeniczne ze skupieniami siarczków żelaza. Osady te formowane były w okresie pre-borealnym i borealnym, w fazie Morza Yoldio-wego i Jeziora Ancylusowego. Współczesne osady morskie, zaliczone do formacji z Głębi Ar-końskiej, oraz osady przybrzeźno-zalewowe tworzyły się synchronicznie w dwóch obszarach sedymentacyjnych - głębokomorskim i płytkomor-skim w okresie atlantyckim, subborealnym i sub-atlantyckim, tj. w fazie Morza Litorynowego i Morza Baltica [Kotliński, 1989, 1991 - rys. 16.4].

Czynnikami determinującymi współczesne warunki sedymentacyjne w akwenie bałtyckim są: strukturalny rozkład termohalinowy mas wodnych, stosunkowo niewielka zawartość soli w warstwach pizydennych wód, niskie nasycenie tlenem i wysoka koncentracja elementów biogennych oraz charakter litologiczny osadów zalegających w obrębie dna i strefy brzegowej, głębokość

i ukształtowanie dna, a także ilość i rodzaj materiału osadowego dostarczanego do morza [Sei-bold, 1971; Kotliński, 1976; Pieczka, 1980; Win-terhalter i in., 1981].

Formowanie współczesnych osadów morskich przebiega synchronicznie w dwóch regionach sedymentacyjnych: w obrębie głębokorówni i na płytkorówni [Czekańska, 1927]. Granicę tych regionów wyznacza położenie piknokliny, determinującej zasięg sedymentacji frakcji mulastych i ilastych. Górny zasięg piknokliny w tym akwenie występuje na zmiennych głębokościach, od około 40 m w Basenie Bomholmskim do około 70 m w Basenie Gdańskim. Tempo sedymentacji osadów holoceńskich w poszczególnych basenach jest zróżnicowane i waha się od 1,6-1,8 mm/rok w Basenach Gdańskim i Bomholmskim oraz do 0,2 mm/rok w Zatoce Puckiej [Szczepańska, Uści-nowicz, 1994]. Wysokim tempem sedymentacji odznaczają się współczesne osady mulaste i mu-lasto-ilaste.

W regionie płytkomorskim czynnikami decydującymi o przebiegu procesów formowania osadów są: falowanie wiatrowe, głębokość i ukształtowanie dna oraz rodzaj osadów zalegaj* w podłożu i w strefie brzegowej [Winterhalter

^ 1 fr.-ls j‘i* Q; R-nuft whki9

1 - gliny zwałowe zlodowacenia Wisły lub subakwalne; 2 - iły i muły lodowcowo-morskie Bałtyckiego Jeziora Lodowego; i muły homogeniczne ze skupieniami monosiarczków Jeziora Ancylusowego; 4 - osady mulaste i mulasto-ilaste morskie, organie. m Morza Litorynowego i Morza Baltica; 5 - iły i muły zapiaszczone; 6 - piaski; 7 - torf; 8 - numer rdzenia; 9 - głębokość w miejscu pobrania; A-C - formacje: A-z Basenu Bomholmskiego, B - z Basenu Gdańskiego, C - z Basenu Arkońskiego; m „bl" - ogniwo z Głębi (Jutlandzkiej

Rys. 16.4. Schemat litostratygraficzny ewolucji Bałtyku Południowego w późnym glacjale i w holocenie

Źródło: Kotliński, 1991, z uzupełnieniami.