DSC06607

320 R. Kotliński, K. Szamałek

kich we frakcji 0,25-0,063 mm (2—15% wag.) oraz dobrym lub bardzo dobrym wysortowaniem. Osady te najczęściej występują w interwale głębokości 12—22 m, tworząc warstwę o miąższości od około 10 do 30 cm, w zależności od zasięgu procesów redepozycji związanych z intensywnością falowania i głębokością akwenu. W obrębie tej warstwy mogą występować laminy i zespoły lamin o wyższych zawartościach minerałów ciężkich.

W składzie minerałów ciężkich dominują minerały przezroczyste, reprezentowane przez granaty, amfibole, epidoty, pirokseny, chloryty, bio-tyt. Udział pozostałych (staurolit, dysten, turmalin, sylimanit, andaluzyt, cyrkon, rutyl, wezuwian, apatyt) jest podrzędny [Kotliński, 1978]. Sporadycznie spotykane są również inne minerały, np. monacyt, brookit, anataz, tytanit. Istotną grupą wśród minerałów ciężkich są także minerały nieprzezroczyste, głównie ilmenit. Ponadto występują okruchy skał, glaukonit i minerały węglanowe. Rozmieszczenie minerałów w poszczególnych frakcjach uwarunkowane jest wielkością ziam w osadach źródłowych, odpornością poszczególnych składników na niszczenie w czasie transportu, ich ciężarem właściwym oraz stopniem wysortowania osadów oraz mechanizmem transportu (zob. rys. 16.6).

Występowanie koncentracji minerałów ciężkich stwierdzono:

—    na ławicach Słupskiej i Odrzanej, na głębokościach morza od 12 do 16 m,

—    w rejonie Kołobrzegu oraz lokalnie w Zatoce Gdańskiej.

Na Ławicy Słupskiej maksymalne koncentracje minerałów ciężkich stwierdzono w środkowej jej części, na głębokości około 16 m. Rozsypisko to obejmuje zalegającą na powierzchni warstwę osadów o miąższości dochodzącej do około 30 cm. Zawartość frakcji drobnoziarnistych 0,25-0,05 mm wynosi ponad 80% masy osadu. Z szacunkowych obliczeń wynika, źe w osadach tych zawartości ilmenitu i magnetytu lokalnie dochodzą do 10 kg/t, zaś cyrkonu i rutylu około 2 kg/t. Poza tym istotny składnik osadu stanowią w masie minerałów ciężkich granaty [Kotliński, 1985; Kramarska, 1991].

Z kolei na Ławicy Odrzanej wzbogacenie w minerały ciężkie rejestruje się także tylko w warstwie przypowierzchniowej piasków drobnoziarnistych, o miąższości do około 30 m, przy udziale frakcji 0,25-0,05 mm wynoszącej ponad 80% masy osadu. Maksymalne wzbogacenie o zawartości 10% wagi minerałów ciężkich stwier

dzono w północno-wschodniej części ławicy na głębokości około 12 m p.p.m. Zawartość ilmenitu i magnetytu wynosi również około 10 kg/t, a udział cyrkonu i rutylu nie przekracza 1 kg/t w stosunku do masy osadu [Jurowska, Kotliński, 1976; Kramarska, 1980].

Próbna eksploatacja złóż rozsypiskowych minerałów ciężkich na Bałtyku, w rejonie Lipawy, prowadzona ze statku wydobywczego, na którym dokonywano wstępnej koncentracji minerałów ciężkich aż do uzyskania tzw. czarnego koncentratu — wykazała zawartość ilmenitu, rutylu i cyrkonu równą 30-150 kg/m³, w przeliczeniu na tzw. ilmenit umowny. Korzystną cechą nagromadzeń minerałów ciężkich jest bezpośrednie ich występowanie na powierzchni dna morskiego bez nadkładu oraz fakt, że obok cyrkonu występują jednocześnie inne składniki użyteczne, takie jak: ilmenit, rutyl i magnetyt oraz granaty. Te ostatnie do niedawna uważano za minerały nieprzydatne dla celów gospodarczych, lecz obecnie dostrzega się możliwość ich zastosowania praktycznego, np. do produkcji materiałów ściernych. Rozsypis-ka minerałów ciężkich na Bałtyku nie mają większego znaczenia praktycznego. Koszty eksploatacji i pozyskiwania cyrkonu, ilmenitu i rutylu w porównaniu z nagromadzeniami występującymi w innych regionach oceanów są zbyt wysi Można by je obniżyć przewidując wykorzystanie dodatkowo frakcji kwarcowych. Wymaga to jednak odpowiednich badań geologicznych i nologicznych [Jednorał, 1983; Kotliński i in., 1983].

Bursztyn bałtycki

Praktyczne znaczenie mają nagromadzenia przybrzeżnomorskie i morskie. Do typu rozsypisk morskich zalicza się unikalne złoże na Półw Sambijskim (kopalnie Jantarnyj, Primo i Sinjawino). Strefa bursztynonośna ma szerokość 1,5 do ponad 2 km. Występowanie bursztynu w tym złożu wiąże się z kompleksem tzw. warstw pruskich, obejmującym warstwy ziemi met tj. szarozielonych mułków piaszczysto-ilastych wieku gómo-eoceńsko-oligoceńskiego. W 1 Primorskoje znajdującej się około 3 km od starej kopalni Jantarnyj miąższość trzeciorzędu waha się od 45 do 90 m, przy miąższości warstw burszty-nonośnych od od 0,5 do 17 m. Stropowe warstwy o miąższości około 3 m zawierają od 0,5 kg/m³ bursztynu, niżej w warstwie o miąższości 2 do 5 m zawartość bursztynu waha się od 1 do 4 kg/m³. W spągowych warstwach zawartość bursztynu obniża się do około 1 kg/m³. W kopalni