DSC06608

Geologia i kopaliny Morza Bałtyckiego 321

Sinjawino (obejmującej strefę plażową), warstwy „ziemi niebieskiej” zalegają płytko, 10-12 m pod powierzchnią. W latach 80. roczne wydobycie sięgało w omawianym rejonie około 700 ton [Ko-stiaszowa, 1995].

Rozsypiska morskie powstają współcześnie na Bałtyku po silnych sztormach rozmywających nagromadzenia w osadach starszych. Prądy morskie przemieszczają bursztyn wzdłuż brzegu na dość duże odległości. Nagromadzenia przybrzeżne związane są więc z redepozycją bursztynu. Występują one wzdłuż wybrzeży od Jutlandii do Kłajpedy. Do rozsypisk tego typu należą nagromadzenia bursztynu w strefie plażowej rejonu Gdańska [Masicka, 1970; Listkowski, Łazowski, 1975]. Bursztyny w tych nagromadzeniach pochodzą najprawdopodobniej z rozmywania złóż eoceńsko--oligoceńskich [Kotliński. Masłowska, 1986]. Nagromadzenia bursztynu nie wykazują prawidłowości w rozmieszczeniu zarówno pod względem skupień, jak i jakości kopaliny. Należy przy tym podkreślić, że stan geologicznego rozpoznania stwierdzonych i eksploatowanych nagromadzeń jest niezadowalający. Nagromadzenia bursztynu występują często w rejonach plażowych i przybrzeżnych Zatoki Gdańskiej. Bursztyn zbierany jest na plażach oraz wydobywany w pasie przybrzeżnym. Technologia wydobycia tzw. metodą hydrauliczną polega na wtłaczaniu wody pod ciśnieniem do otworów i wypłukiwaniu bursztynu z warstw detrytusu roślinnego. Występowanie bursztynu w rejonie gdańskim związane jest z osadami holoceńskimi odpowiadającymi wiekowo transgresji Morza Litorynowego oraz okresowi sedymentacji politorynowej. Osady bursztynonoś-ne reprezentowane są przez piaski drobnoziarniste z przewarstwieniami iłów i namułów oraz detrytusu roślinnego i torfu, w interwale głębokości

5.5- 10,5 m. Bursztyn występuje z reguły w splocie traw i wodorostów (warstwa I), w masie zbutwiałego detrytusu roślinnego (na głębokościach 3-3,5 m) oraz niżej w warstwie II, tzw. „glebie bursztynowej” (głębokość około 4 m), we wkładkach iłów i namułów (warstwa HI), na głębokości

5.5- 6 m, oraz sporadycznie niżej w iłach i namu-łach. Najczęściej występuje on w formie skupień tworzących wydłużone gniazda i soczewy o powierzchni od 20 do 200 m², występujących równolegle do linii brzegowej Zatoki Gdańskiej [Kramarski, 1979]. Dostarczanie bursztynu do osadu odbywało się prawdopodobnie w wyniku rozmywania starszych nagromadzeń morskich leżących w strefach głębszych, a także transportu wodami Wisły. Nagromadzenia bursztynu w regionie gdańskim powstały w warunkach sedymentacji

przybrzeżnej. Świadczy o tym licznie występujący wraz z bursztynem detrytus roślinny charakterystyczny dla współczesnych plaż. Na podstawie analizy istniejących danych geologicznych i geomorfologicznych perspektywicznymi rejonami występowania nagromadzeń bursztynu są, wg R. Kotlińskiego i M. Masłowskiej [1986], następujące rejony:

-    Basen Gdański — brzeżne części stożka ujściowego Wisły. Bursztyn, który może występować w tych obszarach pod pokrywą piaszczystą, najprawdopodobniej nie tworzy większych skupień, lecz jest rozproszony w postaci niewielkich okruchów w masie piasków drobnoziarnistych.

-    strefa płytko wodna Zatoki Gdańskiej. Obecność bursztynu związana jest z rozmywaniem wychodni osadów gómoeoceńskich, których występowanie jest prawdopodobne w interwale głębokości morza od około 20 do 50 m. Możliwe większe nagromadzenia należy wiązać z zagłębieniami dna, które stanowią naturalne pułapki. Szczególnym rodzajem takich pułapek mogą być miejsca wyraźnego załamania profilu dna lub pozostałości linii brzegowych utworzonych we wczesnych fazach rozwoju Bałtyku. Bursztyn znajdowany w pobliżu brzegu, pochodzący z rozmywania osadów w omawianych strefach, odznacza się pewną świeżością form; na okruchach brak śladów silnego obtoczenia, wskazujących na dłuższy transport. Na rozmywanie osadów źródłowych wskazują kawałki i bryłki bursztynu z reguły większych rozmiarów, o formach mało spłaszczonych, które są znajdowane w strefie przybrzeżnej.

-    strefy przybrzeżne i plażowe w rejonie Swib-na, Mikoszewa, Jantara i Stegny oraz na Mierzei Wiślanej. Występujące skupienia mają charakter nietrwały i ulegają okresowo przemieszczeniom. Okruchy bursztynu są na ogół drobne, rzadko spotyka się większe bryłki o wyraźnym spłaszczeniu ze śladami obróbki. Często obserwuje się na nich wyraźne spękania i odłupania.

-    strefy przybrzeżne, w rejonie gdańskim oraz okolicach Jarosławca i Ustki. Większe nagromadzenia bursztynu możliwe w osadach górnego eocenu i dolnego oligocenu. Skupienia bursztynu w tej strefie mogą być również związane z kopalnymi plażami uformowanymi na początku okresu litorynowego. Obecnie są one pokryte osadami przybrzeżnych wydm.

Badania nagromadzeń bursztynu w tej strefie powinny zmierzać m.in. do:

-    określenia zasięgu Morza Litorynowego i rozpoznania litologii osadów politorynowych;

-    określenia pozycji startygraficznej osadów, w których występują skupienia bursztynu.