DSC06612

Geologia i kopaliny Morza Bałtyckiego 325

gatywnym oddziaływaniu odpadów na środowisko. Do szczególnie niebezpiecznych praktyk należy składowanie odpadów komunalnych niebezpiecznych, w tym specjalnych (np. sanitarnych) oraz brak danych na temat jakości i ilości substancji szkodliwych, które przechodzą do środowiska. Szczególnie groźne są zawarte w odpadach substancje organiczne pochodzenia naturalnego, tzw. odpady spożywcze oraz przeterminowane środki ochrony roślin i opakowania po nich składowane w tzw. mogilnikach. Przykładowo, w regionie szczecińskim w 1993 r. z ogólnej ilości ponad 1 min ton odpadów tylko 16% wykorzystano gospodarczo, unieszkodliwiono zaledwie 1%, a reszta trafiła na wysypiska [Landsberg-U-czciwek, 1994]. Do szczególnie groźnych odpadów przemysłowych w regionie nadmorskim należą także fosfogipsy składowane „na sucho”, na hałdach w rejonie Polic i w Wiślince (Żuławy Wiślane) oraz odpady energetyczne z elektrowni i elektrociepłowni Szczecin-Pomorzany, Dolna Odra, elektrownie Gdańska i Gdyni. Popioły i żużle stanowią najbardziej uciążliwe odpady przemysłowe, o wysokim stopniu zagrożenia z powodu pylenia i możliwości skażenia wód gruntowych odciekami o podwyższonej koncentracji wodorotlenków i siarczanów wapnia, magnezu, sodu, potasu, glinu, żelaza oraz toksycznych metali ciężkich. Odpady paleniskowe, nawet w niewielkich ilościach, działają toksycznie na różne organizmy. Na podstawie badań przeprowadzonych w latach 1985-1986 ocenia się, że w ciągu roku wodami Wisły wpływa do Zatoki Gdańskiej około 1000 t metali ciężkich [Kuziemska i in., 1987].

Przejawem występujących w tym regionie zanieczyszczeń antropogenicznych jest obserwowany wzrost stopnia zanieczyszczenia rzek, jezior i wód podziemnych. Główną przyczyną jest wzrost ilości odprowadzanych wód chłodniczych i niewystarczająco oczyszczonych ścieków oraz emisja zanieczyszczeń pyłowych. Za podstawę określenia stopnia jakości wód w rzekach powszechnie przyjmowane są następujące parametry:

-    BZT5, tj. biochemiczne zapotrzebowanie tlenu, zawartość 0₂ i utlenialność,

-    ChZT - chemiczne zapotrzebowanie tlenu,

-    ilość zawiesin,

-    miano Coli,

-    zawartość fenoli lub innych zanieczyszczeń przemysłowych,

-    zawartość substancji biogennych (związki azotu i fosforu).

Na podstawie prowadzonych systematycznie badań i pomiarów rzek zlewni Wisły oraz po-brzeża pohidniowobałtyckiego stwierdzono, że większość rzek Pojezierza Kaszubskiego, płynących w kierunku północno-zachodnim mieści się w II klasie czystości wód. Natomiast rzeki płynące do Bałtyku oraz w kierunku północno--wschodnim i wschodnim są w II i III klasach czystości. Chociaż stężenia szeregu istotnych dla oceny jakości wód parametrów mieszczą się w granicach I i II klasy czystości, to najczęstszymi wskaźnikami obniżającymi klasę czystości są: miano Coli, wzrost poziomu zawartości azotu i fosforu, BZT5 i chlorofilu „a” [Byst-rzanowski, 1987]. Należy podkreślić, że stopień degradacji rzek jest znaczny, zwłaszcza pod względem sanitarnym, co jest związane ze wzrostem ilości odprowadzanych ścieków bytowo--gospodarczych w wyniku postępującej urbanizacji wsi i osiedli. O niskiej jakości wód w rzekach świadczy również wysoki stopień ich eu-trofizacji, zmiany odczynu wód pH a także wahania zawartości tlenu i tzw. obciążenia organicznego.

Stan czystości jezior, chociaż uznaje się za zadowalający (wody odpowiadające II klasie czystości i II kategorii podatności na degradację), ulega pogorszeniu w wyniku postępującego zanieczyszczenia związkami biogennymi (głównie azotu i fosforu) odpowiedzialnymi za eutrofizację wód. Kategoria podatności jezior na degradację określana jest na podstawie cech morfometrycznych, hydrograficznych i zlewniowych, takich jak: kształt misy jeziornej, wymiana wód i stopień zagospodarowania zlewni. Natomiast jakość wód powierzchniowych i przydennych jezior określa się na podstawie: stężenia tlenu rozpuszczonego, azotu i fosforu, zawartości materii organicznej, koncentracji barwników chlorofilowych. Oznacza się również tzw. suchą masę sestonu, przewodność elektryczną, zawartość metali ciężkich, pestycydów i związków fenolowych oraz wartości miana Coli. Stosowane powszechnie nawozy mineralne i pestycydy prowadzą do tzw. „przeżyź-niania” wód i zmniejszenia ich natlenienia, co m.in. powoduje zmiany w składzie gatunkowym ryb. Stopień eutrofizacji jezior jest tak daleko posunięty, że bez prac rekultywacyjnych ich samooczyszczanie jest praktycznie niemożliwe [By-strzanowski, 1987]. Prowadzona ocena jakości wód podziemnych (gruntowych i wgłębnych) na podstawie oznaczeń wskaźników zanieczyszczeń nietoksycznych i toksycznych wskazuje, że w większości przypadków są to wody o naturalnym chcmizmic, odpowiadające wodom do celów pitnych i gospodarczych, wymagające uzdatniania (klasy I b i II).