DSC06604

Geologia i kopaliny Morza Bałtyckiego 317

i in., 1981; Kotliński, 1984, 1991; Jemielianow, Wypych, 1987; Uścinowicz, 1989; Musielak, 1989]. Znaczne obszary dna pokryte są gruboziarnistymi osadami rezydualnymi, występującymi w sąsiedztwie wychodni plejstoceńskich glin lodowcowych. Żwiry i piaski występują z reguły na płytkorówni, natomiast osady mulasto-ilaste i ilaste w obrębie głębokorówni.

W regionie głębokomorskim osady formowane są zasadniczo w wyniku sedymentacji z zawiesiny w strefach słabego oddziaływania (lub jego braku) na dno fal wewnętrznych i prądów przydennych. Natomiast w regionie płytkomorskim najbardziej istotnym czynnikiem formowania osadów są: falowanie wiatrowe i związane z nim prądy, a przeważającymi procesami erozja i transport, a więc rede-pozycja osadów. Przebieg procesów sedymentacji w obrębie głębokorówni związany jest ściśle z warstwową strukturą wód, z czym wiąże się m.in. zawartość tlenu i produkcja biologiczna. Konwekcja wód zachodzi praktycznie w obrębie warstwy górnej, co sprawia, że długotrwała stagnacja wód przydennych ma ujemny wpływ na przebieg procesów rozkładu substancji organicznych nagromadzonych w osadach. Procesy te wyczerpują zapasy tlenu w wodzie, natomiast mineralizacja materii organicznej w osadach powoduje gromadzenie się soli biogenicznych. W strefach beztlenowych gromadzi się siarkowodór, wydzielany w procesach rozkładu substancji organicznych i redukcji siarczanów. Lokalnie czynnikiem formowania osadów jest falowanie wewnętrzne. Ważny wpływ na przebieg procesów sedymentacyjnych ma zróżnicowana w różnych częściach akwenu dostawa materiału terygenicznego, którego źródłem są głównie plejs-toceóskie osady lodowcowe, a w mniejszym stopniu materiał rzeczny i eoliczny. W stosunku do składników terygenicznych osady zawierają nieznaczną domieszkę składników biogenicznych. Wynika to z relatywnie niskiej produktywności bentosu, co związane było ze zmieniającymi się warunkami hydrologicznymi (natlenienie, temperatura wód, zasolenie, intensywne oddziaływanie falowania na dno). Warunki te były główną przyczyną skarłowacenia form bentonicznych, ograniczenia ich rozwoju i rozprzestrzeniania, stąd brak jest w osadach bałtyckich grubych warstw zbudowanych z detrytusu muszlowego. Ograniczona a praktycznie niewielka rola bioklastów wapiennych w formowaniu osadów była przyczyną tego, że obszary dna pozbawione okresowo dostawy materiału terygenicznego podlegały w tych warunkach erozji, a na bezpośrednio odkrytej powierzchni glin plejstoceńskich tworzyły się osady rezydualne, z reguły grubookruchowe, zalegające in situ.

Zasadnicze znaczenie dla dostawy materiału terygenicznego miała abrazja dna i brzegu. Osady bałtyckie reprezentowane są zasadniczo przez trzy grupy:

-    osady stanowiące końcowy produkt rezydualny, reprezentowane z reguły przez materiał gra-bookruchowy;

-    osady redeponowane, stanowiące produkt rozmywania blisko od źródła, które złożone są przeważnie z materiału piaszczystego i piaszczys-to-żwirowego (osady migrujące);

-    osady stanowiące produkt akumulacji morskiej, reprezentowane przez piaski średnio- i drobnoziarniste oraz muły, muły ilaste i iły, formowane w rezultacie zmieszania materiału redepono-wanego z materiałem dostarczanym do basenu.

Cechą wyróżniającą osady rezydualne, związaną z ich genezą, jest wyraźne zróżnicowanie tych osadów oraz brak korelacji ich składu litologicznego ze współczesnymi warunkami sedymentacji. Natomiast cechy litologiczne osadów akumulacji morskiej odzwierciedlają zasadniczo warunki sedymentacji panujące w czasie formowania tych osadów oraz wykazują ścisły związek z miejscem ich występowania.

W obrębie polskiej strefy ekonomicznej akwenu bałtyckiego, który obejmuje południową część Bałtyku Południowego, stwierdzono obecność następujących kopalin użytecznych [Kotliński, Masłowska, 1994]:

-    soli kamiennych i potasowo-magnezowych w Zatoce Puckiej,

-    ropy naftowej i gazu ziemnego,

-    bursztynu,

-    piasków i żwirów,

-    minerałów ciężkich,

-    wód mineralnych i termalnych. Charakterystyka złóż soli oraz ropy i gazu omówiona została w poprzednich rozdziałach. W niniejszym rozdziale dokonano oceny stanu rozpoznania surowców okruchowych oraz możliwości ich eksploatacji.

Okruchowe surowce mineralne

Perspektywiczne pod względem surowcowym nagromadzenia okruchowych kopalin użytecznych powstawały w przeszłości i powstają obecnie w najbardziej czynnej strefie Bałtyku Południowego, tzn. w regionie płytkomorskim, gdzie zaznacza się wpływ falowania i prądów. Procesy prowadzące do powstania nagromadzeń surowcowych w obszarach współcześnie oddalonych od brzegu były w czasie formowania tych złóż zbliżone do procesów działąjących obecnie w regionie