DSC06633 (5)

i8

ott ried Schramm, Jagiellonowie nie potrafili wykorzystać swci »> rogatywy roz awnictwa urzędów do wykształcenia {Heranzuchtung) nowego nu, nie powstał żaden Beamtenstand, na którym mogłaby się oprzeć władza lj! ewska, nawet działając wbrew interesom szlachty czy magnatów. ydś&y (tak podstarości, sędziowie itd.),

Tenże autor przywołuje także uwagę Otto Hintzego, że «f_ra’ cuscy baillis z XIII i następnego stulecia byli już «urzędnikami w całkiem nowo czesnym sensie: nie znajdowali się w stosunku lennym, bywali często przenoszeń* i odwoływani, byli utrzymywani w ścisłej zależności od królewskiego rządu i p₀₍j_ legali surowej kontroli».^{1 2 3} Dostrzegam w tym pewną przesadę, w każdym razie badania Jamesa Russell Majora ukazują francuskie «państwo renesansowe» jak₀ strukturę nader zdecentralizowaną. Major widzi w tym swoisty typ, nawet etap rozwojowy, systemu władzy, charakterystyczny dla Francji późnych Walezjuszy,5 Jednak czy to w służbie króla, czy też stanów, czasem sami zasiadając w ich składzie, urzędnicy rozmaitego pochodzenia pod koniec średniowiecza odróżniali się od noblesse depee wykształceniem i kompetencjami.

Bywa to niesłusznie uważane za sąd wartościujący^ale główną osobliwością drogi rozwojowej Rzeczypospolitej stał się^^^iSusiSy- ^Nie wykroczę poza reguły nauki stawiając pytanie, czy w oparciu o przywileje szlacheckie XV wieku możliwe było zbudowanie alternatywnego aparatu, który w przyszłości wytrzymałby napór ekspansywnych sąsiadów.

Jak° wielce prawdopodobna nasuwa się hipoteza, że w Polsce nie było po temu warunków - i to jest kolejna kluczowa odrębność państwa polskiego u progu ery nowożytnej.

Szlachecki samorząd stanowy wcześnie ograniczył możliwość budowania królewskiego aparatu władzy i szafowania nobilitacjami, nie mogła więc u nas powstać noblesse de robę. Dla okresu około 1450-1550 historyk hiszpański, czy raczej kata-loński - ale wielki badacz Europy — Jaime Vicens Vives użył określenia monar-quia preeminenciaL, podkreślając tym terminem, że ówcześni władcy w Europie Zachodniej starali się przede wszystkim bronić swych prerogatyw.^ W ślad za ba-

1

   G. Schramm, Polen — Bóhmen — Ungam..., s. 33.

2

   O. Hintze, Der Beamtenstand, [w:] tegoż, Soziologie und Geschichte. Gesammelte Abhandlungen zur Soziologie, Polińk und Theorie der Geschichte, wyd. G. Oestreich, Góttingen 1964, s. 82. Stosunkom francuskim Hintze przeciwstawia angielskie.

3

   J. Russell Major, The Monarchy, the Estates and the Aristocracy in Renaissance France, London 1988. Major rozwija ten wątek we wszystkich swoich pracach.

| J* Wcens Vives, Estructura administrativay estatal en los siglos XVIy XVII\ [w:] XIe International des Sciences Historiąues, 1960, Rapports, IV, Histoire modeme, Hpeckholm 1960: ss. 1-24 (korzystam z przekładu włoskiego w: Lo Stato moderno, I: Dal Medioeoo aWetci moderna, red. E. Rotelli, P. Schiera, Bologna 1971, s. 228, przyp. 17).