DSC09398 (3)

XXIV WCZESNY PROGRAM ZALESKIEGO

XXIV WCZESNY PROGRAM ZALESKIEGO

WCZESNY PROGRAM ZALESKIEGO    XXV

lią i smutkiem (Duma z pieśni ludu ukraiński,M

Westchnienie za rodzinną chatką). Arkadia rotiM tyczna istnieje w poezji i dzięki niej. W poezji yJ J kuje realizację ludzkie marzenie i staje się sąj wystarczalnym światem ducha. Wedle takiej koncj cji zbudowana jest Arkadia Zaleskiego. Poezja j* sposobem szukania więzi z przeszłością! Ocalaj* siła sztuki poetyckiej nie sprowadza się tylko do rJ liwości przybliżenia tego, co jako idylla czlowie* i natury zanikło w przeszłości. Jej moc sięga także!-przyszłość, jest bowiem poezja ocaleniem parni! o człowieku i jego dokonaniach, jest jego nieśmiejl i telnością. Wiąże się z tym funkcja terapeutyczna* tera tury kojącej tragizm człowieka współczesnego ! świadomego śmierci, swojej przemijalności, ale i * horacjańsku pojętej nieśmiertelności (Śpiew poety). 1 Zarówno w historycznych dumach rycersko-k! żackich, jak i w utworach stylizowanych na ludowi śpiewki ukraińskie zachowane jest konsekwentnie! samo przekonanie, że zespolenie człowieka z natur; jest gwarancją istnienia w świecie ładu, a tym sal mym osiągania szczęśliwości przez jednostkę. W obrał zach dum historycznych rycerze i Kozacy stanów! integralną część świata natury; człowiek stanowi ni! sprzeczną z naturą, harmonijnie komponującą się nal wet w pejzażu całość (Janusz Bieniawqki)i Głęboki! więzy duchowe między naturą a człowiekiem mogl być wyrażane w sferze emocjonalnej lub mają chał rakter metafizycznego porozumienia, gdy zjawiska* zachodzące w przyrodzie są dla wtajemniczonego! człowieka symbolicznymi wróżbami losu. Obraz na! tury bywa- ukonkretniony w sentymentalnie łagod-l nym pejzażu, odzwierciedlającym wewnętrzny na! strój bohatera (Spomnienie), ale też zyskuje czasem!

bardziej romantyczne cechy. W utworze Ludmiła ujawnione są tajemne, magiczne siły natury, która nie jest już tylko idyllicznym przedmiotem czułych tęsknot człowieka, ale która ukazana została w działaniu. Ingeruje ona w losy ludzkie, spełnia pragnienie nieszczęśliwej dziewczyny płaczącej po zmarłym kochanku, zsyła śmierć.‘W takiej wizji natury sojusz jej z człowiekiem jest tym silniejszy, iż wynikły nie wskutek zabiegów człowieka, ale przez interwencję natury, potężnej i_x współczującej. W wierszu Śpiewające jezioro opisana została w romantycznej poetyce wszechogarniająca i czarowna moc natury będącej siłą aprobującą człowiecze pragnienie miłości i umożliwiającą człowiekowi przerwanie istnienia ziemskiego, jeśli w nim miłości nie ma.

Sięgając do dumy, formy gatunkowej nie posiadającej rygorystycznych wyróżników formalnych”, wychodził Zaleski naprzeciw romantycznym dążeniom do nierespektowania klasycystycznych norm gatunkowych, a jednocześnie przejmował tendencje sentymentalnej poetyki, z którą duma była związana. Cechy tej poetyki zaznaczają się wyraźnie w środkach językowych wielu wierszy ukraińskiego poety. Łączy go z poetyką sentymentalną dobór leksyki. „Serce” i „łzy” — słowa-klucze, którymi poeci sentymentalni opisywali „czułego” człowieka i jege serdeczny stosunek do świata, pojawiają się u Zaleskiego w podobnych znaczeniach. W jego wczesnych wierszach serce może być „strapione”, „stęsknione”, „serce czarujące pieśni”, serce czarowane przez uroki natury i serce pękające od rozpaczy. Mówi się o człowieku

¹⁴ Por. Cz. Zgorzelski, Wstęp do: Ballada polska, oprać. Cz. Zgorzelski, I. Opacki, Bibl. Nar. S. I, nr 177, Wrocław 1962.