DSC09397 (3)

XXII    WCZESNY PROGRAM ZALESKIEGO

osiągalny ideał ludzkiego szczęścia, skłoniły • sentymentalnych XIX w. do przypomnień toposi* kadyjskiego. Można i u Zaleskiego znaleźć" _S\y_r-^5f' realizację mitu Arkadii, pokrewną współczesnym cepcjom przewartościowującyra ten od dawna po^ mowany motyw stosownie do nowych, dziewiętnastki wiecznych ujęć kontaktów człowieka i natury, jest to realizacja indywidualna, różna od stworki nych dotąd w literaturze. Właśnie zagadnienie Arka, dii, sposób podjęcia tego toposu przez ukraińskiej poetę jest sprawą szczególnie istotną. Dostarcza bo. wiem argumentów świadczących o żywotności sen. tymentalnych koncepcji idylli w romantyzmie, ale nade wszystko pozwala stwierdzić, że- wskutek tak a nie '"^czej stworzonej wizji Ukrainy Zaleski bv]| nie tyle kontynuatorem tradycji sentymentalnej, co I stał się twórcą sentymentalnej wersji romantyzmu. I Wprowadzone przez niego nowe elementy do podej-l mowanego we wcześniejszej tradycji literackiej to* I posu arkadyjskiego przewartościowały ideę Arkadii, I nadały jej romantyczny charakter. A trzeba parnię-1 tać, że stało się to w czasie, gdy buntowniczy ^roman-1 tyzm skrytykował idyllizm Brodzińskiego, a w poezji I młodych nasilały się ujęcia dające wyraz istnieniu ra-1 czej dysonansów niż harmonii w świecie. W programie I literatury narodowej Brodzińskiego-sentymentalisty I mieściła się jego teoria mitu słowiańskiej Arkadii, I słowiańskiej współrodziny rolniczych siewców i oraczy, I narodu o cechach łagodnych, zjednoczonego z naturą I i jej rytmem przez pracę na roli. Obraz ten jawił się I u Brodzińskiego w perspektywie głębszej, poprzez j nadawanie pracy sensu uświęcającego odrodzenie na- I rodu. W wierszach Zaleskiego arkadyjską krainą I szczęścia jest oczywiście Ukraina. Jest to świat za- I

WCZESNY PROGRAM ZALESKIEGO    XXIII

mierzchlej, rycerskiej przeszłości, pełen chwały i baśniowego uroku, a także świat przyjaznej natury, kraina głębokich, tajemniczych więzi między człowiekiem a przyrodą. Poetyckie opisanie dziejów. Ukrainy było rezultatem odkrywania właśnie przez romantyków historyzmu. Brodziński umiejscawiał swoją idyllę w sferze życia praktycznego, codziennego, a zabarwienie moralistyęzne było wyraźne w jego teorii. Inaczej u Zaleskiego. Opromieniony poetyckością histo-ryzm, a także inspirująca wyobraźnię egzotyka pejzaży i dziejów ukraińskich czyniły tę wizję romantyczną. Tętniący gwarem rycerstwa i Kozaków, pełen szumu stepów, rozśpiewany, wielki otwartością przestrzeni świat stał się u Zaleskiego nową całością mityczną:    arkadyjsko-kozacko-ukraińską. Ponadto

ta nie stworzona nigdy przedtem wizja Arkadii w stepie była romantyczna i przez sposób jej usytuowania. Była, jak u Brodzińskiego, Arkadią serca, ale mieściła się nie w sferze praktyczności życia codziennego, lecz w sferze marzeń i pragnień. Była światem czerpiącym wprawdzie swoje soki z realnych doświadczeń i historii, ale przecież spełniającym się w samym akcie tworzenia (i odbioru) poezji. Idealna przeszłość może być przywrócona dzięki spełnieniu się tak rozumianej twórczości artystycznej. Jeśli w wewnętrznym stanie odczuwania bohatera lirycznego dominuje radość i zachwyt nad światem, jeśli uda się wywołać z wyobraźni i pamięci wizję „złotej przeszłości” — obraz świata nabierze charakteru idyllicznego (Rusałki). Jeśli zaś świadomość czasu obecnego, teraźniejszości osądzanej negatywnie, jest silniejsza nad kreacyjną moc ocalającej poetyckiej wyobraźni, wtedy utwór staje się elegijnym przypomnieniem „utraconego raju”, przesyconym melancho-