DSC09399 (3)

XXVI WCZESNY PROGRAM ZALESKIEGO

XXVI WCZESNY PROGRAM ZALESKIEGO

„bez serca” i wyraża się przekonanie, że „zewnątrz serca nie ma życia”. Serce jest właściwie synonimem najwyższej wartości, za jaką uznano w człowieku uczucie. Słowa „łzy”, „płacz” — jako zewnętrzny objaw spotęgowanych emocji — wyrażały nastrój smutku, przygnębienia, a mogły też być objawem stanów nadmiernej czułości i radości. Sentymentalnie konwencjonalna pozostaje np. sytuacja zarysowana w wierszu Fiołek. Nie ma bowiem żadnego dramatycznego usprawiedliwienia dla łzawego nastroju po-za tyih, że podmiot wiersza określa się jako „odludek" stroniący od ludzi i świata, czuły i rzewny. Są to|po prostu „łzy czucia”, które zjawiają się z błahych nawet powodów, stając się natychmiastowym uzewnętrznieniem każdego wzruszenia. Spotyka się też u Zaleskiego wiele deminutiwów, czułych epitetów, czasem bardzo konwencjonalnych, oraz całą gamę apostrof i retorycznych wykrzykników (Ludmiła).

Jednocześnie, pragnąc się zbliżyć do ludowych sposobów tworzenia, w zasadzie przestrzega poeta prostoty i szczerości wypowiedzi (z rzadka tylko po-i jawiają się ślady retorycznego okresu i inwersje), chętnie stosuje typowe dla ludowych pieśni powtórzenia i refreny, uzyskując efekt melodyjności (.Rojenia wiośniane. Dumka przy krosienkach, Ukaranie). Wykorzystuje (pż rytmikę dającą zbliżenie do melodyki ludowych pieśni¹⁵, używa charakterystycz-

¹⁵ Porównania rytmiki utworów Zaleskiego i ukraińskich pieśni ludowych dokonywa} A. Kolessa, Ukraińska rytmika I ludowa w poezjach Bohdana Zaleskiego [w:] Księga pamiątko- I tba Uniwersytetu Lwowskiego ku uczczeniu pięćsetnej rocznicy I Fundącyi Jagiellońskiej Uniwersytetu Krakowskiego, Lwów I 1900. Autor dochodzi do stwierdzenia, że Zaleski nie powta- I rżał wiernie rytmiki ludowe;, a raczej tworzył na jej wzór I idealne schematy rytmiczne.

WCZESNY PROGRAM ZALESKIEGO    XXVII

nych dla tych pieśni paralelizmów i skłonny jest do posługiwania się typowymi dla ludowych dum ukraińskich synonimami lub tautologiami poetyckimi. W tym kontekście wiele zdrobnień, czułych epitetów sentymentalnych i wykrzykników — również zysku* je optykę ludową. W ogóle — sięgnięcie do motywów folklorystycznych stanowi w poezji Zaleskiego punkt, w którym sentymentalna poetyka styka się z tradycją ludową i jest to droga, którą poeta wkroczył w romantyzm. Asymilowanie pieśni ludowej jako źródła inspiracji dzieła artystycznego było zgodne z oczekiwaniami wczesnego romantyzmu.

Charakterystyczne dla stylu Zaleskiego było zarazem usiłowanie przekroczenia zastanych środków wyrazu przez wprowadzenie form odnawiających poetykę sentymentalną, a także przez tworzenie nowych, charakterystycznych dla poezji romantycznej. Taką możliwość stworzyło poecie nawiązanie do ludowej pieśni ukraińskiej, z której Zaleski przejmował, oprócz wątków tematycznych, również pewne wzory formalnego konstruowania wiersza.

Innowacją w stosunku do sentymentalnych form przedstawiania było wprowadzenie przez Zaleskiego nazw z obszaru ukraińskiego oraz regionalizmów. Hordy tatarskie, janczarki, limany, -kurhany, ostrowy, czajki — wzbogacały i uegzotyczniały słownictwo. Wyrażenia takie jak „Lachy", „czarnobrewka”, „znak” (sztandar), „torban”, „kurzeń” (obozowisko Kozaków), porohy, ładan (mirra), wprowadzały w krąg potocznego języka ukraińskiego. W ten sposób stał się Zaleski romantycznym głosicielem urody języka polskich kresów wschodnich, który należało poprzez literaturę uczynić ogólnonarodowym dobrem kultury. Mówiono^- o nim, że jest poetą barw i światła. Rze-