DSC09660

XII PAMIĘTNIKI OSOBISTE

cegó pióra, aktów publicznych itp. Autor tego typu pamiętnika często usuwa swą osobę w cień i trzeba nieraz całej dociekliwości współczesnego badacza, by ustalić, kto był twórcą dzieła. Żółkiewski nawet dla zatarcia śladu swego autorstwa pisze o sobie w trzeciej osobie. Toteż ustalenie autorstwa Początku i progresu wojny, moskiewskiej albo też pamiętnika przypisywanego Władysławowi Łosiowi wymagało znacznego trudu i wysiłku.

Do drugiej kategorii należą pamiętniki, w których autor wysuwa swe własne dzieje na plan pierwszy. Autorzy takich utworów zdradzają uleiaz- wyiaźilfl chęć wyolbrzymienia swej osobistej roli przy opisywaniu wypadków^publicznych, w których brali udział.

Inni świadomie rezygnują z opisywania spraw publicznych. Do tego ostatniego typu autorów należy Jerzy Ossoliński, który w pierwszej części swego pamiętnika zaznacza wyraźnie: »wszystkie publica, że tu nie należą, opuszczanie. Rzecz oczywista, że nie każdy pa- , •$ miętnikarz tego typu powstrzymuje się od poruszania zagadnień publicznych. Tak więc Zbigniew Ossoliński, piszący pamiętnik poświęcony osobistym swym sprawom, nie waha się umieszczać w nim nawet dokumentów publicznych. Również i A. St. Radziwiłł daje obszerny obraz spraw politycznych.

Wśród rozmaitych pamiętników tego wieku spe- i cjaJiią kategorię stanowią, jeśli chodzi o formę, wspom- 1 nienia pisane wierszem. Spotykamy się tu z dwoma typami pamiętników. W pierwszym autor notuje swe j spostrzeżenia, które potem ubiera w szatę poetycką. i

a

Przykładem będzie tu Samuela Twardowskiego Przeważna legacyja JO. Krzysztofa Zbaraskiego, koniuszego kor... do Najpotężniejszego Cesarza tureckiego Mustafy w r. 1622. Do drugiego typu zaliczymy spisane wierszem w dojrzałym wieku wspomnienia swego życia. Przykładem na podobny utwór może być Anny Stanisławskiej Transakcyja albo opisanie całego życia jednej sieroty, spisana w roku 1685¹, bardzo ciekawy osobisty pamiętnik spisany przez kobietę, niestety lichym wierszem.

Osobną kategorię stanowią również pamiętniki szlachty poświęcane opisywaniu życia poszczególnych magnatów. Są to niejako próby biografii, czy też portretów możnyeh panów spisywane przez ich dworzan. Do tego rodzaju utworów należy nie wydany jeszcze pamiętnik Tokarskiego o Albrechcie Radziwille albo Stanisława Żurkowskiego pamiętnik o Tomaszu Zamoyskim²,

2. NAJWAŻNIEJSZE PAMIĘTNIKI POLSKIE XVII WIEKU

Właściwy rozkwit pamiętnikarstwa w XVII w. poprzedzają interesujące dzienniki podróży powstałe na przełomie XVI i XVII w. Z nich bodaj najciekawsza jest Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła Pereerunacja do liemi świetejK Jest to diariusz podróży tego magnata,

| Wyd. I. Kotpwa, Kraków 1935, „Biblioteka Pisarzów Polskich" nr 85, PAU.

* Żywot Tomasza Zamoyskiego kanclerza w. kor., Lwów 1860, wyd. A- Batowski.

⁸ „Archiwum do dziejów literatury i oświaty w Polsce", XV/2, Kraków 1925