DSC09672

B XXXV! procesy paska

pewną część czasu zajmowały mu również sprawy sądo. i we. Trzeba jednak było całej dociekliwości historyczna] I i żmudnych poszukiwań archiwalnych przedsięwziętych I przez Czubka, by odsłonić należycie tę stronę życia j dawnego towarzysza pancernego. Dzięki pracy Czubki wiemy dziś, że sprawy naszego pamiętnikarza nie schffl dziły prawie z wokandy sądów krakowskich. By wy*; i mienić najważniejsze: procesował się Pasek z Marcj& I nem Chełmskim o to, że ten nie chciał ustąpić z wy* 1 dzierżawionej Paskowi wsi Olszówki, z Warszyckinj I o krowę swego poddanego, z szlachcicem Ajchingeren#J którego pobił, z cystersami, którym zabfał poddanego, j z Choteckim, na którego dwór najechał powodując tym śmierć żony Choteckiego, wreszcie z margrabią Myszkowskim o dalszą dzierżawę Olszówki. n|

Wartość tych odkryć Czubka jest dwojaka. Nie tylko bowiem pozwała nam lepiej zrozumieć, có wypełniało życie pamiętnikarza w tym okresie, ale równocześnie rzuca na jego postać nowe i bardziej prawdziwe światło. Pokazuje się, że Pasek w tym czasie to nie osiwiały w bojach łagodny weteran, hodujący ptaszki, obłaskaw i wiający wydry, ale pieniacz nad pieniaczami,. w do* datku zaś okrutnik i gwałtownik. Odkrycie to dało pochop poszczególnym badaczom do kwestionowania prawdomówności pamiętnikarza oraz do snucia przyrl puszczeń o jakiejś głębokiej przemianie, jaka zaszła! w jego życiu i z bohatera spod Koldyngi i Połonkf uczyniła warchoła-banitę.

Zagadnienie to wymaga bliższego rozważenia. Jeśli chodzi o kwestię pierwszą, to trzeba stwierdzić, że i

nie ma prawie prawdomównych pamiętników czy też pamiętnikarzy. Każdy niemal autor piszący pamiętniki usiłuje przedstawić siebie, w lepszym świetle, niż wi-- dzieli go współcześni. Wygadany, z niewątpliwą skłon-1 nością do blagierstwa Pasek nie jest tu wyjątkiem. Jeśli o tym będziemy pamiętali, to nie uwierzymy też jego opowiadaniom o zachowaniu się wojsk polskich, a jego w szczególności, w Danii. Z źródeł duńskich i niemieckich wynika jasfio7~ze wojska polskie zachowywały się w Jutlandii wcale nie wzorowo i zostawiły po sobie, delikatnie mówiąc, nie najlepszą pamięć. Pasek na pewno nie był, wyjątkiem, wolał jednak o tym I wszystkim milczeć, gdyż hultajskie wybryki czarniec-| czyków nie rymowałyby z tą aureolą, którą otoczył Czarnieckiego i jego wojsko. Poza tym, jeśli się uważnie ^Ł, wczytamy w Pamiętniki, to przekonamy się, że między Paskiem, który targuje się z swym towarzyszem, kto ma ściąć jeńca szwedzkiego, który rozciąga uderzeniem obuszka Bogu ducha winnego burmistrza Nowogródka, zabija w r. 1657 w dość niejasnych okolicznościach szlachcica Gorzkowskiego — a Paskiem, trzymającym w łańcuchach obcego poddanego, najeżdża-jącym dwór Choteckiego, każącym obcemu słudze zjeść na surowo zająca — nie ma zasadniczej różnicy. Cała różnica polega jedynie na tym, że kiedy w pierwszej połowie życia pamiętnikarza jego gwałty znajdują pewną rekompensatę w czynach wojennych, w których składał dowody odwagi i ryzykował życie, to w drugiej połowie gwałty te nie są już niczym okupione i powodują, że Pasek zostaje ogłoszoiW banitą. Jedynię